Umowa użyczenia jest umową nieodpłatną, w której użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony na używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Przedmiotem użyczenia mogą być zarówno nieruchomości, jak i ruchomości, np. samochody, maszyny czy narzędzia. Podkreślić należy, że biorący rzecz do używania nie może być zobowiązany do jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Cechą charakterystyczną umowy użyczenia jest bowiem nieodpłatność. W wyniku zawarcia takiej umowy przedsiębiorca może bezpłatnie dysponować przedmiotem użyczenia na cele prowadzonej działalności gospodarczej, co niewątpliwie oznacza powstanie po jego stronie określonych korzyści. Przedsiębiorca uzyskuje zatem tzw. nieodpłatne świadczenie. Stanowi ono przychód kształtujący podstawę opodatkowania w podatku dochodowym. Przychodami z działalności gospodarczej są bowiem także wartości otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń (art. 14 ust. 2 pkt 8 ustawy o PIT).
Przychód u przedsiębiorcy
W praktyce działalności gospodarczej często dochodzi do zawarcia umowy użyczenia nieruchomości czy też jej części. Jak już wiadomo u przedsiębiorcy, który na potrzeby prowadzonej działalności korzysta nieodpłatnie z cudzej nieruchomości, występuje przychód do opodatkowania w postaci nieodpłatnego świadczenia. Jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie budynku lub lokalu, zgodnie z art. 11 ust. 2a pkt 3 ustawy o PIT wartość świadczeń ustala się według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku. Ustawodawca nie określił zasad ustalania równowartości czynszu. Ważne, aby wartość ta zbliżona była do cen rynkowych. Warto zatem sprawdzić, jakie stawki za wynajem są uzyskiwane za podobne nieruchomości na rynku lokalnym oraz zaopatrzyć się np. w oferty prasowe w zakresie najmu nieruchomości z okresu objętego umową użyczenia. Podatnik nie musi samodzielnie ustalać wartości czynszowej, może w tym celu posłużyć się opinią rzeczoznawcy.
Na biorącym w użyczenie ciąży obowiązek ponoszenia zwykłych kosztów utrzymania rzeczy użyczonej. Chodzi tu o nakłady oraz wydatki konieczne do utrzymania rzeczy w stanie niepogorszonym i zgodne z jej właściwościami i przeznaczeniem. Takie wydatki związane ze zwykłą, bieżącą eksploatacją cudzej nieruchomości w ramach umowy użyczenia przedsiębiorca może zaliczyć w całości w koszty uzyskania przychodów, np. wydatki na zużycie wody, energię, gaz. Trzeba jedynie pamiętać, by ponoszone wydatki miały związek z osiąganymi przychodami. Przedsiębiorca nie ma natomiast prawa do amortyzowania składników majątków w postaci środków trwałych pochodzących od osób trzecich.
W rodzinie bez podatku
Użyczenie nieruchomości na potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą nie zawsze powoduje powstanie przychodu do opodatkowania. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń jest wolna od podatku, w przypadku świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn. I grupa podatkowa obejmuje małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Do II grupy ustawodawca zaliczył natomiast: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Oznacza to, że dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych nie ustala się przychodu w przypadku umowy użyczenia zawartej w rodzinie.
Na zasadach najmu
W wyniku zawarcia umowy użyczenia nieruchomości zgodnie z ogólną zasadą przychód powstaje nie tylko u biorącego w użyczenie, ale również po stronie użyczającego. Ustawodawca w ten sposób chciał wyeliminować nadużycia polegające na zawieraniu nieodpłatnych umów użyczenia nieruchomości i unikaniu obowiązku zapłaty podatku, gdy w rzeczywistości transakcja ma charakter odpłatny. Za przychód z nieruchomości odstąpionych bezpłatnie w całości lub w części do używania innym osobom fizycznym i prawnym oraz jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej uważa się wartość czynszową, stanowiącą równowartość czynszu, jaki przysługiwałby od tych osób w razie zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości.
Przychodu nie ustala się jednak w przypadku, gdy udostępnianie lokali lub budynków następuje na rzecz osób pozostających z podatnikiem w stosunku pracy, dla których wartość czynszowa stanowi nieodpłatne świadczenie. Przychód do opodatkowanie nie powstanie również u właściciela nieruchomości, który używa jej na własne potrzeby lub potrzeby członków rodziny albo oddał bezpłatnie nieruchomość lub jej część do użytku na cele działalności naukowej, naukowo-technicznej, oświatowej, oświatowo-wychowawczej, kulturalnej, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów, kultu religijnego oraz związkom zawodowym. W takich wypadkach nie ustala się wartości czynszowej, a wydatki związane z nieruchomością nie stanowią kosztu uzyskania przychodów.
Użyczenie ruchomości
W praktyce działalności gospodarczej przedsiębiorcy na podstawie umowy użyczenia często korzystają również z cudzych ruchomości. Również w takiej sytuacji powstaje u przedsiębiorcy przychód. Ustala się go na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnieniu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia (art. 11 ust. 2a pkt 4). Przedsiębiorca korzystający z cudzej rzeczy może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów zwykłe koszty jej utrzymania. Jeżeli przedmiotem użyczenia jest samochód do przykładowych będą to przede wszystkim zwykłe koszty eksploatacji, a zatem, przykładowo, wydatki na paliwo, a także koszty drobnych, bieżących napraw. Za zwykłe koszty nie mogą być natomiast uznane m.in. koszty ubezpieczenia czy też podatek od środków transportu.
Przychód nie powstanie w sytuacji, jeżeli umowa użyczenia została zawarta z osobą zaliczoną do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn.
PRZYKŁAD
UMOWA POMIĘDZY NAJBLIŻSZYMI
Matka zawarła z córką umowę użyczenia. Przedmiotem umowy jest część lokalu mieszkalnego, którą matka użyczyła córce w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą. W tej sytuacji córka nie musi ustalać przychodu z działalności, gdyż umowa została zawarta z osobą, która należy do I grupy podatkowej. Przychód do opodatkowania nie powstanie także u matki, gdyż nieruchomość używana jest na potrzeby członka rodziny.
JAKIE ELEMENTY POWINNA ZAWIERAĆ UMOWA UŻYCZENIA
• strony umowy
• przedmiot użyczenia
• czas trwania umowy
• zwykłe koszty utrzymania rzeczy, które ponosi biorący w użyczenie
MAGDALENA MAJKOWSKA
magdalena.majkowska@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 11 ust. 2 i ust. 2a pkt 3 i 4, 14 ust. 2 pkt 8, art. 16, art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
• Art. 710-719 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).