Z powyższym ryzykiem związana jest konieczność ponoszenia kosztów sądowych - w charakterze wierzyciela bądź dłużnika. Konsekwencją jest pojawiające się pytanie o możliwość zaliczenia powyższych wydatków do kosztów uzyskania przychodów w świetle przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
Zgodnie z fundamentalną zasadą wynikającą z art. 15 ust. 1 ustawy CIT, aby dany wydatek mógł zostać uznany za koszt podatkowy, konieczne jest, aby został poniesiony w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Jednocześnie dany wydatek nie może być enumeratywnie wykluczony z kosztów uzyskania przychodów w art. 16 ust. 1 ustawy CIT.
Analizując powołany przepis, należy zauważyć, iż możliwość zaliczenia danego wydatku do kosztów uzyskania przychodów nie jest uwarunkowana uzyskaniem konkretnego przychodu, ale jedynie możliwością (przewidywaniem) uzyskania tego przychodu, jego zachowania lub zabezpieczenia. Jednocześnie powyższy przepis pozwala zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów nie tylko wydatki bezpośrednio związane z uzyskaniem przychodów, ale również te kategorie wydatków, które pośrednio wpływają na możliwość osiągania przychodów bądź wiążą się z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa.
Niewątpliwie istnieją silne argumenty za tym, aby koszty sądowe uznać za wydatki spełniające powyższy warunek. Co prawda nie wiążą się one w sposób bezpośredni z uzyskaniem konkretnego przychodu, ale stanowią wydatki mające na celu zapewnienie prawidłowego i nieprzerwanego funkcjonowania przedsiębiorstwa, chroniąc jego interesy prawne oraz majątek. Warunek ten wydaje się spełniony zarówno w przypadku wierzyciela, jak i dłużnika. Podczas gdy celem wierzyciela jest wyegzekwowanie na drodze sądowej spornych należności, to w interesie dłużnika leży ochrona przed nienależnymi roszczeniami ze strony wierzyciela. W obu przypadkach koszty związane z wystąpieniem na drogę sądową mają na celu ochronę przedsiębiorcy przed uszczupleniem jego majątku, wykorzystywanego w działalności gospodarczej prowadzonej w celu osiągania przychodów. Dodatkowym aspektem, istotnym szczególnie w przypadku dłużników, jest ochrona reputacji przedsiębiorcy przed jej nadszarpnięciem przez wierzyciela występującego z bezpodstawnym, zdaniem dłużnika, roszczeniem. Ochrona dobrego imienia firmy jest działaniem nastawionym co najmniej na zabezpieczenie źródeł przychodów.
Niezależnie od powyższego, celowość ponoszenia kosztów sądowych można porównać do przesłanek przemawiających za ponoszeniem przez przedsiębiorców kosztów związanych z ochroną mienia. Ochrona majątku firmy nie wpływa w sposób bezpośredni na wysokość przychodów osiąganych przez spółkę, ale zapobiega utracie aktywów służących generowaniu przychodów firmy.
Analizując przedmiotowe wydatki należy również zauważyć, iż koszty procesowe nie zostały wykluczone przez ustawodawcę z kosztów uzyskania przychodów w art. 16 ust. 1 ustawy CIT. Powyższy przepis wyklucza jedynie, w art. 16 ust. 1 pkt 17, koszty egzekucyjne związane z niewykonaniem zobowiązań, a więc koszty odrębne od kosztów procesowych, ponoszone na innym etapie procesu dochodzenia własnych praw.
ŁUKASZ JANOWSKI
konsultant podatkowy w Pricewaterhouse-Coopers
(KK)
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 15 i 16 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).