Poza sporem jest, że odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń ma w takim przypadku charakter akcesoryjny. Uzależniona jest ona od spełnienia dwóch podstawowych przesłanek:
1. istnienie odpowiedzialności sprawcy wobec poszkodowanego
2. posiadania przez poszkodowanego statusu osoby trzeciej w stosunku do sprawcy zdarzenia.
Pojęcie "osoba trzecia" nie zostało zdefiniowane na gruncie przepisów prawa cywilnego i jest dość szeroko ujmowane. Jako osobę trzecią uznaje się podmiot, który nie jest związany ze stosunkiem łączącym inne podmioty. Niekoniecznie musi być przez to rozumiana jakaś konkretna osoba.
Chodzi tutaj o pewien nieograniczony zbiór osób. Zgodnie z przyjętą definicją systemową za osobę trzecią należy uznać każdą osobę, pozostającą poza kręgiem właścicieli samochodu ( vide glossa do wyroku SN z 30.01 – 5.2. 1963r. , 3 CR 111 /62 , OSPIKA Nr 3/ 1964r. Poz.133 i nast.).
W odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego (deliktowej) poszkodowany, w stosunku zobowiązaniowym ze sprawcą szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, nie jest osobą trzecią, lecz stroną stosunku zobowiązaniowego.
Zobacz: Sprawdź co zrobić, gdy spadająca doniczka z okna wyrządzi komuś szkodę!
W sytuacji, w której sprawca szkody ubezpieczył swoją odpowiedzialność cywilną i zachodzi odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z tytułu szkody wyrządzonej przez jego ubezpieczonego, poszkodowany staje się natomiast osobą trzecią, z punktu widzenia umowy zawartej pomiędzy ubezpieczycielem i ubezpieczającym (umowy ubezpieczenia).
Osoba trzecią może być:
- pieszy potrącony;
- rowerzysta potrącony;
- osoba kierująca pojazdem zaprzęgowym potrącona;
- pasażer pojazdu zarówno sprawcy i jak i pojazdu poszkodowanego;
- kierowca poszkodowany na zasadzie winy
Osobami trzecimi nie mogą być podwładni posiadacza mechanicznego środka komunikacji, ani też osoby, którym posiadacz powierzył wykonanie określonych czynności. Za czyny tych osób posiadacz mechanicznego środka komunikacji odpowiada jak za własne na podstawie przepisów art. 429 i 430 k.c. Za osobę trzecią nie można także uznać osób, nad którymi posiadacz pojazdu jest zobowiązany, z mocy ustawy lub umowy, sprawować nadzór z powodu ich wieku lub stanu psychicznego. Wówczas posiadacz pojazdu jest za osoby te odpowiedzialny.
Podstawowym założeniem ustawodawcy było zapewnienie ochrony osobie trzeciej, której należy się świadczenie od dłużnika. W grę będzie wchodzić obowiązek zapłaty pieniędzy na rzecz osoby trzeciej lub tez naprawienie jej szkody poprzez przywrócenie do stanu pierwotnego sprzed zdarzenia. Dopuszczalne są również inne rodzaje świadczenia, np. obowiązek wykonania dzieła dla osoby trzeciej lub świadczenia na jej rzecz renty.
Świadczenia na rzecz osoby trzeciej mogą więc przybrać postać świadczeń jednorazowych, okresowych i ciągłych. W rezultacie należy przyjąć, że zastrzeżone na rzecz osoby trzeciej świadczenie może przybrać każdą postać (dare, facere, non facere, pati), o ile tylko obowiązek jego spełnienia wynika z umowy zobowiązującej.
Zobacz: Sprawdź czy poniesiesz odpowiedzialność za osobę, której powierzyłeś wykonanie zadania
Problematyczna jest kwestia dopuszczalności zawierania umów rozporządzających na rzecz osób trzecich, a więc umów, których skutkiem byłoby przeniesienie prawa na trzeciego, zwolnienie go z długu itp., przy czym skutek taki następuje bez potrzeby zawierania jakiejkolwiek umowy pomiędzy przyrzekającym a osobą trzecią, stanowiącej o spełnieniu świadczenia na rzecz osoby trzeciej przez dłużnika.
Polega to na tym, że jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej (będącej osobą trzecią dla tego dłużnika, który np. zapłaci jej 500 zł), osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia. Wierzyciel, któremu dłużnik był coś dłużny w takim układzie był również coś dłużny tej osobie trzeciej dla dłużnika.
Osoba ta, która jest tzw. trzecią dla dłużnika w stosunku do wierzyciela była lub jest nadal stroną. Dłużnik płacąc tej osobie zwalnia się z długu wobec wierzyciela, któremu był dłużny np. 500 zł. Wierzyciel zaś zwalnia się z długu względem strony, która jest w tym układzie osobą trzecią dla stosunków łączących wierzyciela i dłużnika. Mimo zatem wzajemnych relacji jeden z podmiotów jest traktowany jako osoba trzecia.
Zobacz serwis: Szkoda osobowa - różne przypadki
Reasumując osobą trzecią jest poszkodowany, pomiędzy którym a posiadaczem mechanicznego środka komunikacji powstaje prawny stosunek zobowiązaniowy, będący następstwem szkody wyrządzonej poszkodowanemu czynem niedozwolonym posiadacza lub osoby, za którą ponosi on odpowiedzialność, a następnie odpowiedzialność ta przerzucona jest na zakład ubezpieczeń.
Edyta Ryś
Autorka jest prawnikiem w kancelarii odszkodowawczej Adiutor Centrum sp.j.