Zasadę tę wyrażają ściśle wskazane przepisy art. 433 - 436 k.c.:
- art. 433 k.c. : odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie, spadnięcie przedmiotu z pomieszczenia (w razie spowodowania szkody przez osobę trzecią, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności, ustawodawca wymaga jeszcze udowodnienia przez zajmującego pomieszczenie niemożności zapobieżenia szkodliwemu działaniu osoby trzeciej;
- art. 434 k.c. - odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części;
- art.435 k.c. - odpowiedzialność przedsiębiorcy, który prowadzi na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (w wypadku stwierdzenia, że przedsiębiorstwo wykorzystuje siły przyrody może być na nie nałożony obowiązek naprawienia szkody zaistniałej bez ich winy, ale mającej związek z ruchem przedsiębiorstwa),
- 436 k.c. - odpowiedzialność posiadacza pojazdu - ma zastosowanie w obowiązkowych ubezpieczeniach OC komunikacyjnych z pewną modyfikacją - gdzie wyjątkowo wskazana jest zasada winy lub zasada słuszności.
Zobacz: Jak kształtuje się odpowiedzialność przy umowach przewozu i spedycji?
Pozostałe przypadki nieujęte w powyższych artykułach , gdzie ustala się odpowiedzialność cywilną rozpatrywane są wg zasady winy lub słuszności.
Istotą zasady ryzyka jest przypisywanie z góry sprawcy odpowiedzialności za doznane przez poszkodowanego szkody. Uwolnić się od tej odpowiedzialności może on jedynie w trzech przypadkach, o ile jednak udowodni (ciężar dowodu spoczywa w tym wypadku na sprawcy art. k.c), że szkoda nastąpiła na skutek:
a) siły wyższej - siła wyższa (vis maior) jako przesłanka wyłączająca odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - to zdarzenie mające swe źródło z zewnątrz, poza ruchem przedsiębiorstwa, pojazdu i tylko takie zdarzenie, którego nie można było przewidzieć, uniknąć ani zwyczajnymi środkami przed nim się zabezpieczyć nawet przy dołożeniu największej staranności.
b) wyłącznej winy poszkodowanego - zobowiązany do odszkodowania na zasadzie ryzyka może uwolnić się też od odpowiedzialności, gdy uda mu się udowodnić wyłączną winę samego poszkodowanego. Musi mieć tu miejsce wyłączność winy poszkodowanego - nie można mówić o współwinie. W razie wykazania, że poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, odszkodowanie może być zmniejszone na zasadzie art. 362 k.c. (przyczynienie poszkodowanego) w zależności od stopnia winy poszkodowanego i sprawcy.
c) wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności - zobowiązany do odszkodowania może uwolnić się również od odpowiedzialności gdy wykaże, że wyłączną winę za szkodę ponosi osoba trzecia ale tylko taka za którą nie ponosi on odpowiedzialności.
W nawiązaniu do art. 436 k.c. samoistny posiadacz może uwolnić się z odpowiedzialności tylko w dwóch przypadkach, tj. w razie udowodnienia przez niego, że szkoda nie była ani wynikiem braku należytej konserwacji ani wynikiem wady w jego budowie. Posiadaczem samoistnym jest wg art. 336 k.c. ten, kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel a posiadaczem zależnym ten, kto rzeczą włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo do cudzej rzeczy. Trzeba również pamiętać, że posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne.
Przy tym artykule wyłączenie zasady ryzyka występuje w przypadku:
a) zderzenia się pojazdów (zderzenie się fizyczne 2 lub więcej pojazdów) i
b) przewozu z grzeczności ( przewiezienie np. bezpłatnie przyjaciół, gości , ważne są tutaj pobudki którymi kierował się posiadacz pojazdu).
Nie mamy do czynienia z przewozem z grzeczności, jeżeli przewożenie określonej osoby następuje na zlecenie i w interesie posiadacza pojazdu mechanicznego np. poszkodowany jechał jako pasażer na motocyklu z punktu usługowego, gdzie był zatrudniony, do prowadzącego motocykl właściciela pojazdu, u którego miał naprawić telewizor.
Poszkodowany jechał zatem w interesie właściciela pojazdu mechanicznego w celu wykonania zleconej mu usługi. W tak ustalonym stanie faktycznym usprawiedliwiona jest odpowiedzialność właściciela motocykla za skutki wskazanego wypadku na zasadzie ryzyka.
Zobacz serwis: Szkody osobowe - OC
Edyta Ryś
Autorka jest prawnikiem w kancelarii odszkodowawczej Adiutor Centrum sp.j.