Zgodnie z art. 410 Kodeksu cywilnego świadczenie jest nienależne jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W przypadku nienależnego świadczenia powstaje roszczenie zubożonego do wzbogaconego o wydanie korzyści majątkowej, lub gdyby to było niemożliwe, zwrotu tej korzyści. Roszczenie staje się wymagalne już w terminie, w którym powinno być spełnione zgodnie z reguła określoną w artykule 455 Kodeksu cywilnego. Warto jednak pamiętać, iż przepisy Kodeksu cywilnego określają wprost sytuacje, w których nie będzie można skutecznie żądać zwrotu świadczenia.
Zgodnie z art. 411 Kodeksu cywilnego, nie można żądać zwrotu świadczenia:
- jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;
- jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
Porównaj: Jaki jest termin przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych
Spełnione świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego jeżeli spełnione zostało np. z pobudek moralnych, z wdzięczności za wykonaną przysługę, czego strony oczywiście wcześniej nie postanowiły (nie może być to spełnienie świadczenia wynikające z umowy).
- jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;
- jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna;
Zobacz także serwis: Spółki
Dotyczy to sytuacji gdy świadczenie spełniono przed terminem wymagalności roszczenia, co do którego podstawa prawna od chwili spełnienia świadczenia nie uległa zmianie, jednakże ze względów praktycznych nie jest celowe dopuszczenie do zwrotu tej kwoty, która z chwilą nadejścia terminu wymagalności roszczenia musiałaby być świadczona między stronami (IV PR 200/80, LEX nr 8238).
W sytuacji gdy świadczenie zostało wyegzekwowane na podstawie klauzuli wykonalności nadanej nieprawomocnemu wyrokowi nie oznacza, że nie można wystąpić z roszczeniem o zwrot świadczenia nienależnego, które spełnione zostało w celu zadośćuczynienia zasadom współżycia społecznego. Będzie to nienależne świadczenie określone w art. 410 § 2 k.c. (tak wyrok SN z 21 września 2004 r., II PK 18/04, OSNP 2005, nr 6, poz. 84).