Kontrola ZUS - wyrok NSA
NSA w wyroku z dnia 1 grudnia 2021 roku w sprawie I GSK 1316/21 (doręczony Rzecznikowi w dniu 18 marca 2022 roku), przy udziale Rzecznika, ze skargi kasacyjnej Przedsiębiorcy na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 13 maja 2021 roku sygn. akt: V SA/Wa 1680/21, uznał rację przedsiębiorcy i Rzecznika.
NSA uchylił zaskarżony wyrok, postanowienie Prezesa ZUS oraz postanowienie ZUS o kontynuowaniu czynności kontrolnych.
NSA dostrzegł błędy w treści zawiadomienia ZUS o kontroli oraz w treści upoważnienia ZUS do przeprowadzenia kontroli, wskazując, że dokument, który nie spełnia wymań z art. 49 ust. 7 Prawa Przedsiębiorców, nie określając zakresu przedmiotowego kontroli ( w tym czasookresu tej kontroli) oraz terminu jej zakończenia, nie stanowi podstawy do przeprowadzenia kontroli (art. 49 ust. 8 Prawa Przedsiębiorców).
Dodatkowo NSA wskazał, że art. 55 ust. 1 pkt 3 Prawa Przedsiębiorców należy interpretować w ten sposób, że czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym, po pierwsze nie może przekraczać 24 dni roboczych, a po drugie obejmuje czas trwania kontroli bez względu na miejsce jej wykonywania, a zatem obejmuje kontrolę przeprowadzoną w siedzibie przedsiębiorcy lub miejscu wykonywania działalności gospodarczej, w miejscu przechowywania dokumentacji, w tym ksiąg podatkowych, w miejscu innym niż siedziba przedsiębiorcy lub miejsce wykonywania działalności gospodarczej oraz w siedzibie organu kontroli, a nie tylko te dni robocze, w których kontrola była przeprowadzona w siedzibie przedsiębiorcy lub w miejscu prowadzenia przez niego działalności gospodarczej.
Wyrok NSA niewątpliwie będzie miał wpływ na sposób prowadzenia kontroli u przedsiębiorców przez ZUS czy przez inne organy do których kontroli stosuje się przepisy o kontroli z Prawa Przedsiębiorców.
Orzeczenie zostało wydane w związku z kontrolą ZUS u przedsiębiorcy. Sprawa trafiła do sądu z uwagi na sprzeciw złożony w oparciu o Prawo przedsiębiorców, a następnie zażalenie na postanowienie ZUS o kontytuowaniu czynności kontrolnych.
Rzecznik MŚP wskazał, że ZUS przekroczył przewidziany Ustawą Prawo Przedsiębiorców czas trwania kontroli, nie przedłożył jej informacji za jaki okres została ona wszczęta, ani jak i kiedy zostanie zakończona. Powoływał się przy tym na naruszenie zasad prowadzenia kontroli oraz ogólnych zasad zawartych w Ustawie Prawo Przedsiębiorców, jak również w Ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.
Wyrok NSA korzystny dla przedsiębiorców
W korzystnym dla Przedsiębiorcy wyroku NSA z dnia 1 grudnia 2021 roku, NSA wskazał:
1. Określenie zakresu przedmiotowego kontroli przez ZUS, zarówno w zawiadomieniu o kontroli, jak i w upoważnieniu do kontroli jest nieprawidłowe.
Według NSA pod tym pojęciem mieści się nie tylko przedmiot kontroli, ale też czasookres. W sprawie Przedsiębiorcy, w ocenie NSA, ZUS nie wskazał czasookresu objętego kontrolą. W ocenie NSA, nieodzowne jest sprecyzowanie w zawiadomieniu o kontroli oraz upoważnieniu do kontroli czasookresu objętego kontrolą (najczęściej okresów rozliczeniowych). Kontrolowany nie może się domyślać co będzie przedmiotem kontroli ( jaki okres będzie kontrolowany). NSA stanął na stanowisku, że podmiot kontrolowany musi mieć w zawiadomieniu o kontroli oraz w upoważnieniu o kontroli wyczerpującą informację, również w odniesieniu do okresów sprawozdawczych objętych kontrolą. Standardy te NSA wywodzi z art. 2 Konstytucji RP.
W związku z powyższym, art. 48 ust. 3 pkt 4 oraz art. 49 ust. 7 pkt 6 Prawa przedsiębiorców należy interpretować w ten sposób, że wskazanie zakresu przedmiotowego kontroli oznacza wskazanie materii objętej kontrolą oraz czasookresu, którego dotyczy kontrola (okresów rozliczeniowych).
2. Określenie przez ZUS przewidywanego terminu zakończenia kontroli, jako 24 dni od daty doręczenia upoważnienia jest nieprawidłowe, gdyż w istocie ZUS nie określił terminu zakończenia kontroli, a ten należy odróżnić od ustawowego limitu czasu trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym.
Według NSA, art. 49 ust. 7 pkt 7 Prawa przedsiębiorców należy interpretować w ten sposób, że wskazanie w upoważnieniu do kontroli daty przewidywanego terminu zakończenia kontroli oznacza wskazanie konkretnej daty, czyli dnia, miesiąca oraz roku.
NSA wskazał, że zgodnie z art. 49 ust. 8 Prawa przedsiębiorców, dokument, który nie spełnia wymagań, o których mowa w ust. 7 nie stanowi podstawy do przeprowadzenia kontroli.
3. NSA wskazał, że w sprawie przedsiębiorcy ZUS przekroczył ustawowy czas trwania kontroli ( u przedsiębiorcy to 24 dni robocze).
NSA nie podzielił wykładni WSA, iż pod pojęciem „dni roboczych” z art. 55 ust. 1 pkt 3 Prawa Przedsiębiorców, należy rozumieć tylko te dni, w których pracownicy organu faktycznie wykonywali czynności kontrolne w siedzibie przedsiębiorcy. NSA wskazał na różne możliwe miejsca prowadzenia kontroli u przedsiębiorcy. Przyjęcie, że do czasu kontroli zalicza się tylko te dni robocze, w których kontrola prowadzona byłaby w siedzibie przedsiębiorcy czy w miejscu wykonywania działalności gospodarczej, oznaczałoby, że kontrola w miejscu przechowywania dokumentacji, w innym miejscu niż siedziba czy miejsce wykonywania działalności gospodarczej, czy też w siedzibie organu kontroli byłaby nieograniczona w czasie, co w ocenie NSA jest niedopuszczalne. Nie ma racjonalnego powodu dla takiego odmiennego traktowania czasu trwania kontroli i jego limitu w zależności od tego, w jakim miejscu odbywają się czynności kontrolne.