Praktyki banków naruszające zbiorowe interesy konsumentów są zakazane na gruncie ustawy o o ochronie konkurencji i konsumentów z 16 lutego 2007 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.). Art. 24 ust. 2 ustawy definiuje praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów jako bezprawne działanie przedsiębiorcy godzące w zbiorowe interesy konsumentów, a jako przykład takiego zachowania wymienia czyny nieuczciwej konkurencji czy korzystanie z wzorców umów zawierających postanowienia uznane za niedozwolone.
Szczególnie ważne jest jednak zastrzeżenie zawarte w ust. 3 wspomnianego artykułu, zgodnie z którym na zbiorowe interesy konsumentów nie składa się suma ich indywidualnych interesów. W praktyce oznacza to, że odrzucić należy kryterium ilościowe – nie jest istotne ilu klientów zostało przez bank realnie pokrzywdzonych, kluczowym jest natomiast powstanie zagrożenia dla interesów bliżej nieokreślonej grupy konsumentów.
Tym samym, nadużycia wobec stu czy dwustu klientów nie przesądzają o kwalifikacji działania przedsiębiorcy jako praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, do czego może się jednak okazać wystarczające bezprawne zachowanie przedsiębiorcy wobec jednego klienta (wyrok Sądu Najwyższego z 26 lutego 2004 roku, sygn. akt III SK 2/04). W praktyce liczne nawet przypadki błędnego naliczenia opłaty za prowadzenie konta nie muszą spełniać przesłanek naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, podczas gdy posłużenie się niezgodnym z prawem wzorcem umownym w kontaktach z jednym tylko klientem może zostać za nie uznanym.
Polecamy: Przedsiębiorca naruszający interesy konsumenta, czyli czym są nieuczciwe praktyki rynkowe
Istotne jest, czy dane działanie banku może wywołać skutki ogólnospołeczne i godzić w interes nie tylko aktualnych, ale także przyszłych czy byłych klientów. Z praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów mamy do czynienia, jeśli każdy potencjalny klient banku może zostać nią poszkodowany.
Bezprawne działania banków często dotyczą wspomnianego już stosowania we wzorcach umownych postanowień z prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów rejestru niedozwolonych klauzul umownych. Rejestr jest uzupełnianą na bieżąco listą postanowień umownych uznanych za zakazane przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Klauzule takie nie wiążą z mocy prawa, a zakaz ich dalszego stosowania obejmuje wszystkich przedsiębiorców, nie tylko tego, przeciwko któremu toczyło się postępowanie.
Postanowienia te często dotyczą przeniesienia na konsumenta kosztów prowadzenia przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej. Tak dzieje się np. w przypadku pobierania określonych w regulaminie opłat za wysłanie listu zawiadamiającego o wypowiedzeniu przez bank umowy kredytu, co w sposób nieuzasadniony i nadmierny obciąża konsumenta (decyzja Prezesa UOKiK nr RPZ 1/2011).
Klauzule przewidujące pobieranie podwójnych opłat za te same czynności bankowe również znalazły się w rejestrze zakazanych postanowień umownych. W ten sposób za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów uznano prawo do pobierania przez bank opłaty za obsługę nieterminowej spłaty zadłużenia oprócz przewidzianych prawem odsetek (decyzja Prezesa UOKiK nr DDK 3/2010).
Polecamy: Nadużywanie pozycji dominującej - przykłady
Inną zakazaną klauzulą umowną będącą podstawą uznania działania banku za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest zastrzeżenie sobie przez przedsiębiorcę prawa zmiany regulaminu bez wskazania konkretnych sytuacji, w których mogłoby do tego dojść (decyzja Prezesa UOKiK nr RŁÓ 42/2009).
Za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów mogą być jednak uznane także inne zachowania banków, niezwiązane ze stosowaniem przez nie gotowych wzorców umownych. Takim bezprawnym działaniem może być np. stosowanie reklamy wprowadzającej w błąd bądź też „kamuflowanie” rzeczywistego kosztu kredytu poprzez obciążanie konsumenta szeregiem opłat i prowizji, których suma przekracza przewidziane prawem 5% wartości kredytu.
Na straży zbiorowych interesów konsumentów stoi Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W przypadku uznaniu praktyki za naruszającą takie interesy, Prezes nakazuje zaniechanie jej stosowania. Dodatkowo może określić środki konieczne do usunięcia trwających skutków danego bezprawnego zachowania, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o określonej treści. Zgodnie z art. 106 ustawy Prezes może również nałożyć na nieuczciwego przedsiębiorcę karę pieniężną do 10% przychodu osiągniętego przez niego w poprzednim roku rozliczeniowym.