Z kolei regulację odpowiedzialności materialnej kilku pracowników kodeks pracy dzieli na:
1. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez kilku pracowników zawartą w art. 118 kodeksu pracy oraz
2. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez kilku pracowników, którym łącznie na podstawie umowy zostało powierzone mienie z obowiązkiem zwrotu lub do rozliczenia się – art. 125 kodeksu pracy.
Pierwszy przypadek ulega dalszemu podziałowi, co uzależnione jest tego czy pracownicy wyrządzili szkodę pracodawcy z winy nieumyślnej, czy też z winy umyślnej? Podobnie jak w przypadku odpowiedzialności jednego pracownika wina stanowi jedną z przesłanek odpowiedzialności.
Wina umyślna zachodzi wówczas, gdy czyn został popełniony z zamiarem bezpośrednim, bądź ewentualnym. Zamiar bezpośredni oznacza, że pracownik chciał spowodować szkodę w mieniu pracodawcy. Zaś zamiar ewentualny cechuje się tym, że pracownik przewidywał możliwość wyrządzenia pracodawcy szkody i godził się na to.
Z kolei wina nieumyślna może mieć postać lekkomyślności lub niedbalstwa. O lekkomyślności mówimy wtedy, gdy pracownik przewiduje możliwość powstania szkody poprzez naruszenie obowiązków pracowniczych, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że jej uniknie. Z kolei niedbalstwo istnieje wtedy, gdy pracownik wyrządził szkodę, lecz nie przewidywał możliwości jej wyrządzenia, chociaż taką możliwość powinien i mógł przewidzieć.
Poza przesłanka winy muszą zostać spełnione również inne, analogiczne przesłanki, tak jak w przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej jednego pracownika tj.:
• zaistnienie szkody, czyli uszczerbku w majątku pracodawcy powstałego bez jego woli,
• pracownik nie wykonał lub nienależycie wykonał swoje obowiązki,
• powstała szkoda jest normalnym następstwem działania lub zaniechania (braku działania) pracownika.
Bliższe omówienie wskazanych przesłanek znajduje się w artykule dotyczącym odpowiedzialności odszkodowawczej pracownika.
W sytuacji, w której kliku (lub więcej) pracowników wyrządziło szkodę z winy nieumyślnej szkodę w mieniu pracodawcy, art. 118 kodeksu pracy stanowi, że każdy z nich będzie odpowiadał tylko co do części szkody, do powstania której się przyczynił i stosownie do stopnia winy. W tym wypadku na pracodawcy spoczywa ciężar dowodu, a tym samym wykazanie stopnia winy i stopnia przyczynienia się danego pracownika do powstania szkody.
Wyjątkowo, jeżeli nie jest możliwe ustalenie przez pracodawcę stopnia przyczynienia się oraz winy poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach kwotowo równych. Należy jednak pamiętać, że przy winie nieumyślnej pracowników, nie zachodzi odpowiedzialność solidarna (uchwała SN z dnia 30 maja 1975 r. – V PZP 3/75), ponieważ pracodawca może dochodzić odszkodowania oddzielnie, w konkretnych częściach wobec pracowników. Nie może zdarzyć się tak, że pracownik odpowiadający za szkodę z winy nieumyślnej, będzie odpowiadał również za szkodę wyrządzoną przez jego współpracowników.
Owszem są przypadki, że pracownik taki pokryje resztę części szkód, którą obciążeni są inni pracownicy, powodując tym samym zwolnienie tych pracowników od odszkodowania, jednak będzie mógł on domagać się zwrotu tej części odszkodowania. W takim wypadku mamy do czynienia z tzw. odpowiedzialności in solidum, czyli solidarnością niewłaściwą, zwana także przypadkową, pozorną lub niezupełną (wyrok SN z dnia 10 kwietnia 1974 r. – I PR 66/74).
Należy zaznaczyć, że z uwagi na fakt nieumyślnego wyrządzenia szkody przez pracowników pracodawca zgodnie z art. 119 kodeksu pracy będzie mógł domagać się odszkodowania od poszczególnych pracowników w kwocie nie przewyższającej trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującemu pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Ponadto w świetle art. 121 kodeksu pracy takie odszkodowanie może być ponadto obniżone w drodze ugody zawartej pomiędzy pracownikiem i pracodawcą.
Inaczej kształtuje się sytuacja w przypadku w przypadku winy umyślnej pracowników, którzy wspólnie czy też w porozumieniu wyrządzili szkodę. W tym wypadku będą oni ponosili odpowiedzialność na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego tj. art. 441 k.c. i art. 366 § 1 k.c. w związku z odesłaniem zawartym w art. 300 kodeksu pracy (SN z dnia 30 maja 1975 r. – V PZP 3/75). Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że pracodawcy będzie przysługiwało roszczenie o odszkodowanie zarówno w wysokości poniesionych rzeczywistych strat jak i utraconych z tego powodu korzyściach, a ponadto taka będą oni dłużnikami solidarnymi co oznacza, że pracodawca może żądać całości lub części odszkodowania od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Ponadto do momentu zupełnego zaspokojenia pracodawcy wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.
Drugi rodzaj odpowiedzialności to wspólna odpowiedzialność za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się. Jest to szczególny rodzaj odpowiedzialności, przejawiający się w odrębnych uregulowaniach prawnych w stosunku do postanowień wskazanych powyżej. Należy zaznaczyć, że jej podstawą jest samoistna umowa, która pod rygorem nieważności musi być zawarta na piśmie pomiędzy pracownikami, a pracodawcą.
Ewentualne zmiany pracowników, przyjmujących taką odpowiedzialność muszą być zawarte w nowej umowie. Skuteczność powstania tego rodzaju odpowiedzialności uzależniona jest od pierwotnego przekazania mienia pracownikom, czyli z rąk pracodawcy. Ciężar dowodu w przypadku tego rodzaju odpowiedzialności spoczywa w tym wypadku na pracowniku, nie zaś na pracodawcy. Pracownik może się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.
Podobnie jak przy odpowiedzialności pierwszego rodzaju omawianej powyżej, również w tym wypadku muszą zostać spełnione łącznie cztery przesłanki tj. niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków przez pracownika, istnienie winy po jego stronie, wyrządzenie szkody w mieniu pracodawcy oraz fakt, że powstała szkoda jest normalny następstwem działania lub zaniechania pracownika.
Jeżeli dojdzie do zaistnienia tych przesłanek, pracownicy odpowiadają w częściach określonych w umowie, które mogą być zróżnicowane. Należy zaznaczyć, że ich odpowiedzialność nie jest solidarna. W razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody.
Pracownicy, którzy zawarli z pracodawcą umowę o współodpowiedzialności materialnej, którym powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:
1. pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
2. narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
odpowiadają w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.
Pracownicy odpowiadają również w pełnej wysokości za szkodę w mieniu innym niż wymienione powyżej, powierzonym im z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.
Wskazania również wymaga istnienie aktów wykonawczych do przepisów kodeksu pracy, regulujących omawiany rodzaj odpowiedzialności, które stanowią ich rozległe uzupełnienie. Mowa tu o rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 października 1975 r. w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę w powierzonym mieniu oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie.
Marek Pasiński – Radca Prawny
Wojciech Czerny - Prawnik
Kancelaria Radcy Prawnego w Krakowie www.pasinski.pl