Aby dana czynność mogła być opodatkowana na terytorium Polski, należy określić jej miejsce świadczenia w kraju (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Zatem jest to ten element, który w pierwszej kolejności oceniamy przystępując do analizy transakcji. Jednak nie jest to ustalenie dowolne lub wynikające z jakichś cech fizycznych tej czynności, lecz następuje według reguł wytyczonych przepisami prawa. Natomiast ustalenie tego aspektu dla usług o charakterze kompleksowym może okazać się szczególnie trudne. Ostatnio wiele uwagi w orzecznictwie poświęca się usługom magazynowania, na które składają się czynności polegające na udostępnieniu konkretnej powierzchni oraz czynności polegające na obsłudze administracyjno-logistycznej towarów, stanowiąc łącznie niepodzielne świadczenie. Są one w pewnym stopniu związane z nieruchomością. Największy jednak problem stanowi właśnie ocena tego stopnia, co ma przełożenie na ustalenie miejsca opodatkowania.
Innymi świadczeniami, które mogą powodować podobne komplikacje interpretacyjne, są usługi hostingowe. Oczywistym jest, iż nie są to świadczenia jednorodne. W prawie cywilnym określa się je mianem umów nienazwanych o charakterze mieszanym, czyli zawierających elementy umów nazwanych (np. umowa najmu, dzierżawy) oraz pozostałe elementy, kształtujące stosunek cywilnoprawny w taki sposób, iż nie można tutaj mówić wyłącznie o umowie najmu, czy dzierżawy pomieszczenia, w których znajdują się serwery lub całe systemy informatyczne nabywcy.
Polecamy: Zakup samochodu a odliczenie VAT w 2012
Usługi hostingowe sensu largo mogą różnić się od siebie przede wszystkim wymiarem owych cech dodatkowych (pozostałych). Mogą – na przykład – przybierać postać usług kolokacyjnych, polegających na udostępnieniu przestrzeni w celu zainstalowania szaf lub urządzeń w szafach kolokacyjnych oraz zagwarantowania prawidłowego funkcjonowania zasobów dostarczonych przez nabywcę, zainstalowanych w tych szafach. Mogą stanowić usługi hostingu sensu stricte lub usługi serwerów dedykowanych, czyli kompleks świadczeń polegających na zapewnieniu na rzecz nabywcy nie tylko miejsca, lecz zasobów całego systemu (urządzeń, oprogramowania), którymi ten ostatni jedynie administruje. Ponadto przedmiotowe umowy mogą przewidywać udostępnienie określonego miejsca na serwerach w drodze wirtualizacji – tzw. cloud hosting – gdzie nabywcy nie interesuje, gdzie fizycznie znajduje się infrastruktura przedsiębiorstwa świadczącego usługi; nabywa jedynie określoną pojemność, wydajność i czas działania. Oczywiście powyższa typologia nie jest ścisła, ani zupełna. Istotne jest również to, iż te świadczenia są często wykonywane w obrocie transgranicznym, co z kolei powoduje konieczność rozstrzygnięcia kwestii w zakresie miejsca świadczenia w VAT.
Reguła ogólna dla transakcji między przedsiębiorcami stanowi, iż miejscem świadczenia usług w przypadku świadczenia usług na rzecz podatnika jest miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę działalności gospodarczej; zaś w przypadku gdy usługi są świadczone dla stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej podatnika, które znajduje się w innym miejscu niż jego siedziba działalności gospodarczej, miejscem świadczenia tych usług jest to stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej (art. 28b ustawy o VAT).
Wyjątek stanowią usługi związane z nieruchomościami: Miejscem świadczenia usług związanych z nieruchomościami, w tym usług świadczonych przez rzeczoznawców, pośredników w obrocie nieruchomościami, usług zakwaterowania w hotelach lub obiektach o podobnej funkcji, takich jak ośrodki wczasowe lub miejsca przeznaczone do użytku jako kempingi, użytkowania i używania nieruchomości oraz usług przygotowywania i koordynowania prac budowlanych, takich jak usługi architektów i nadzoru budowlanego, jest miejsce położenia nieruchomości.
Polecamy: Czy zakup biletów dla pracowników w celu wykonywania obowiązków służbowych stanowi koszt podatkowy?
Interpretacja tych przepisów w kontekście usług hostingowych może sprawiać wiele problemów. Skoro pod pojęciem usług hostingowych sensu largo mogą kryć się zróżnicowane pod wieloma względami świadczenia – w tym pod względem stopnia związania z nieruchomością – niekiedy zastosowanie znajdzie reguła ogólna, w innym zaś razie reguła szczególna, o której mowa w art. 28e ustawy o VAT.
W tym celu należy mieć na uwadze tezy wyroku ETS z dnia 7 września 2006 r. w sprawie Heger, C‑166/05, iż dla zastosowania odstępstwa od reguły ogólnej (wyrażonego w art. 28e ustawy o VAT) „powinien istnieć >wystarczająco bezpośredni< związek pomiędzy świadczeniem usług a przedmiotową nieruchomością, z tego względu, że sprzeczne z systematyką tego przepisu byłoby dopuszczenie, aby w zakresie tej zasady szczególnej mieściło się każde świadczenie usług, które pozostaje w jakimkolwiek, nawet niewielkim związku z nieruchomością, ponieważ znaczna liczba usług jest mniej lub bardziej związana z nieruchomością.”
W mojej ocenie – aby dokonać prawidłowych kwalifikacji – należy spojrzeć z punktu widzenia nabywcy usług hostingowych (osiąganych przez niego korzyści, czy jego potrzeb). W ramach typowych usług kolokacji dla nabywcy istotne jest położenie określonej nieruchomości. Bowiem po jego stronie leży wyposażenie tego miejsca w określone zasoby i stały nadzór nad tymi zasobami, które funkcjonują na jego rzecz i ryzyko. Zatem typowe usługi kolokacji najpewniej winny być opodatkowane w miejscu położenia nieruchomości, w której znajdują się pomieszczenia kolokacyjne. Warto wspomnieć, iż podobny stan faktyczny został analogicznie oceniony przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z dnia 21 grudnia 2011 r., sygn. akt I SA/Łd 1343/11.
Inaczej może być w przypadku usług, które określiłem jako cloud hosting. Tu nabywcy nie zależy w którym miejscu zlokalizowane jest miejsce oraz serwery usługodawcy. Wszystko bowiem odbywa się zdalnie (komunikacja między stronami, przesyłanie i instalacja oprogramowania, naprawa błędów); nabywca nie ma kontaktu z fizycznym miejscem przechowywania danych; niekiedy zresztą nie jest możliwe zlokalizowanie takiego miejsca. Zatem tego rodzaju usługa powinna być opodatkowana według reguły ogólnej – w miejscu siedziby nabywcy.
Trzecim typem przedmiotowych usług, jest świadczenie, które określiłem mianem usług hostingowych sensu stricte. To one jednak mogą powodować największe wątpliwości w zakresie ustalenia miejsca świadczenia. Na usługę składa się nie tylko udostępnienie określonego pomieszczenia, lecz również zapewnienie wszelkich zasobów w celu działania określonego środowiska informatycznego (urządzenia, oprogramowanie).
O tym, który przepis ustawy o VAT znajdzie zastosowanie, zdecyduje – w mojej ocenie – potrzeba dostępu przez nabywcę do fizycznej części systemu. Innymi słowy, sposób administrowania systemem zlokalizowanym w określonej nieruchomości przez nabywcę, będzie czynnikiem determinującym miejsce opodatkowania. Jeśli administrowanie systemem możliwe jest w sposób zdalny, dzięki dostarczonemu przez świadczeniodawcę oprogramowaniu, bez znaczenia jest dla dostawcy miejsce położenia tzw. Data Center (czyli budynku, za pomocą którego przedsiębiorca świadczy usługi hostingowe). Zatem miejsce opodatkowania wyznacza siedziba lub stałe miejsce prowadzenia działalności nabywcy.
Polecamy: Ulga na nowe technologie 2012
Niekiedy jednak nabywcy zależy na tym, aby budynek tzw. Data Center znajdował się w określonym miejscu. Niezbędne jest to dla celów fizycznego administrowania zasobami tam umieszczonymi. Nie wystarczy bowiem zdalne zarządzanie zasobami. Konieczne będzie umożliwienie dla potrzeb personelu nabywcy dostępu do określonych fizycznych zasobów świadczeniodawcy, co może się zdarzyć na przykład w związku z obowiązkiem przestrzegania przez strony umowy określonych procedur bezpieczeństwa lub obciążeniem nabywcy odpowiedzialnością za funkcjonowanie określonych urządzeń w ramach architektury systemu. Wybierając usługę świadczoną na takich warunkach, nabywca musi brać pod uwagę lokalizację nieruchomości. Trzeba jednak rozstrzygnąć, czy ma to znaczenia dla określania miejsca świadczenia. Moim zdaniem miejsce świadczenia takiej usługi wyznaczy miejsce położenia nieruchomości.
Dokonując analizy tego rodzaju usług w kontekście przepisów określających miejsce świadczenia należy mieć jednak na uwadze różnorodność oraz złożoność tego rodzaju świadczeń. Dopiero kompleksowa ocena zakresu wzajemnych świadczeń, rozłożenia ciężaru odpowiedzialności oraz potrzeb nabywcy pozwoli dokonać kwalifikacji w tym zakresie. Przyznać jednak należy, iż istnieje tutaj spore ryzyko interpretacyjne.