Aby obniżyć koszty pracy, niejednokrotnie zastępuje się umowy o pracę umowami cywilnoprawnymi bądź kontraktami z jednoosobowymi firmami.
Sytuacja gospodarcza w kraju coraz częściej zmusza przedsiębiorców do poszukiwania nowych rozwiązań zmniejszających koszty pracy oraz uelastyczniających zatrudnianie pracowników. Jednym z nich jest zawieranie umów cywilnoprawnych.
Choć z punktu widzenia interesów pracodawców zawieranie takich umów może wydawać się dużo korzystniejsze w porównaniu z zatrudnieniem pracowniczym, należy jednak pamiętać, że nie w każdym przypadku jest ono dopuszczalne.
Umowa o pracę
Podstawową formą prawną, w ramach której zatrudnia się pracowników, jest stosunek pracy. Łączy się on z systemem gwarancji i przywilejów pracowniczych, takich jak: zagwarantowanie minimalnego wynagrodzenia za pracę, prawo do płatnego urlopu, wynagrodzenia oraz zasiłku chorobowego, szczególna ochrona niektórych grup pracowników, unormowanie czasu pracy, zakaz wypowiadania i rozwiązywania stosunku pracy w szczególnych przypadkach, obowiązek zastosowania określonych procedur przy wypowiadaniu umów.
Właśnie dzięki tym przywilejom stosunek pracy jest najbardziej korzystną formą zatrudnienia dla pracowników i jednocześnie powodem wysokich kosztów dla pracodawców.
Umowy prawa cywilnego
Obok umów o pracę najbardziej nietypową, ale na pewno najczęściej spotykaną, metodą zatrudniania pracowników jest stosowanie umów cywilnoprawnych.
Ta forma zatrudnienia cieszy się dużą popularnością u pracodawców ze względu na brak tak szerokiego wachlarza uprawnień jak w przypadku zatrudnienia pracowniczego.
Umowy cywilnoprawne dają dużo większą swobodę w kształtowaniu treści stosunku prawnego wiążącego strony, nie narzucając przy tym minimalnych gwarancji, jakie istnieją na gruncie prawa pracy.
Nie istnieje tu wymóg minimalnego wynagrodzenia za pracę. Świadczenia pieniężne realizowane w ramach takiej umowy mogą być ustalane poniżej tej granicy. Dzięki temu pracodawcy mają możliwość uzależnienia całości świadczeń od efektów osiąganych przez osobę zatrudnioną, a wynagrodzenie przysługuje nie z tytułu samego świadczenia pracy, lecz z tytułu uzyskania zamierzonego rezultatu.
W przeciwieństwie do prawa pracy prawo cywilne nie określa dobowych i tygodniowych limitów czasu pracy. Przeciwnie, przy zatrudnianiu osób na podstawie umów cywilnoprawnych należy unikać posługiwania się czasowymi określeniami, ponieważ wprowadzenie do umowy wymiaru czasu pracy jest elementem sugerującym istnienie stosunku pracy. W umowie cywilnoprawnej należy ograniczać się jedynie do określenia zadań, jakie w ramach danej umowy mogą być wykonywane.
W przypadku umów cywilnoprawnych brak jest podstawowych wymogów w zakresie udzielania płatnych zwolnień z obowiązków świadczenia pracy. Wprowadzenie ich zależy od decyzji stron umowy i w pewnych sytuacjach może niewątpliwie pełnić funkcję motywacyjną. Jednak powstaje wówczas niebezpieczeństwo, że włączenie do kontraktu cywilnoprawnego zbyt wielu elementów pracowniczych spowoduje jego przekształcenie w umowę o pracę.
Samozatrudnienie
W ostatnich latach ta forma zatrudnienia jest bardzo popularna. Głównym celem umowy o świadczenie usług jest wykonanie przez przyjmującego zlecenie określonej czynności lub załatwienie określonej sprawy, dlatego też zaproponowanie tej formy zatrudnienia pracownikowi pozwala pracodawcy przesunąć na niego ryzyko finansowe, które dotychczas obciążało pracodawcę. Od tej chwili pracownik musi się liczyć z prawami rynku i związanym z tym ryzykiem ekonomicznym.
Ta forma zatrudnienia pozwala z jednej strony obniżyć pracodawcy koszt prac (odprowadzanie składek ZUS, wypłacanie świadczeń socjalnych), a z drugiej - zapewnia wykonawcy dalsze funkcjonowanie zawodowe na rynku, tyle że na innych zasadach.
Osoba przechodząca na działalność gospodarczą zrzeka się przeważnie wszystkich praw pracowniczych. Dlatego z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy, umowa o pracę jest dla niej niewątpliwie korzystniejszym rozwiązaniem.
Oczywiście zawsze istnieje możliwość negocjowania zasad współpracy z kontrahentem. Negocjacje te mogą dotyczyć takich kwestii, jak: ustalenie obowiązującego okresu wypowiedzenia, który może być nawet dłuższy niż przy klasycznej umowie o pracę, wypłacanie dodatkowego wynagrodzenia za brak płatnego urlopu czy wypłacanie dodatkowych profitów wynikających z braku zatrudnienia etatowego.
Podejmując decyzję o założeniu własnej działalności gospodarczej, warto pamiętać, że w przypadku samodzielnego działania zawodowego funkcjonuje się zupełnie inaczej niż na etacie i że jest to trudniejsze niż zatrudnienie u kogoś.
Rozpatrując decyzje o przejściu na działalność gospodarczą, należy wziąć pod uwagę koszty, które będzie trzeba ponosić, i utrudnienia, z jakimi trzeba będzie się pogodzić:
• osoba posiadająca własną działalność gospodarczą jest zobligowana do prowadzenia administracji księgowo-podatkowej,
• musi uiszczać składki ZUS,
• prawo do zasiłku chorobowego nabywa dopiero po 180 dniach,
• urlop jest zazwyczaj bezpłatny,
• dużo trudniej jest uzyskać prawo do kredytu.
Prowadzenie własnej działalności gospodarczej wiąże się oczywiście także z pewnymi korzyściami.
Osoby decydujące się na tę formę zatrudnienia:
• mogą redukować koszty przez odliczanie VAT od kupowanych towarów i usług,
• mogą obniżać podatek dochodowy przez rozliczanie inwestycji oraz zatrudnianie innych osób,
• są swoim własnym szefem,
• w przypadku pozyskania kilku klientów mają szansę na rozwój własnego biznesu i na uniezależnienie się od jednego pracodawcy,
• mają większą elastyczność w organizowaniu i planowaniu pracy własnej, zarówno w odniesieniu do godzin, jak i miejsca pracy.
Ograniczenia
Umów cywilnoprawnych oraz o świadczenie usług nie należy zawierać, jeśli praca jest świadczona w warunkach stosunku pracy, tj.:
• wykonywana jest osobiście,
• w sposób ciągły (to znaczy, że pracownik wykonuje pewne powtarzające się czynności, a praca przez niego świadczona nie jest jednorazowa),
• ma charakter podporządkowany (wykonywanie poleceń przełożonych oraz wykonywanie pracy w określonym miejscu i w określonym czasie).
Jeśli wymienione warunki występują łącznie, nie ulega wątpliwości, że taka praca powinna być świadczona w ramach stosunku pracy. Dopiero niewystępowanie któregoś ze wskazanych elementów będzie umożliwiało zawarcie umowy cywilnoprawnej.
Dorota Twardo
specjalista ds. kadr i płac
Audyt, Doradztwo, Finanse „Lidmar”