Najczęściej spotykaną formą prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne jest spółka cywilna. Zawarcie umowy spółki cywilnej najbardziej korzystne jest dla małych, średnich i mikro przedsiębiorców. Powinni sporządzić ją w formie pisemnej, ale nie muszą przy tym dopełniać żadnych formalności. W umowie zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, przez działanie w określony sposób oraz przez wniesienie wkładów.
Spółka cywilna działa na zupełnie innych zasadach niż spółki prawa handlowego. W dodatku spółką jest tylko z nazwy, ponieważ faktycznie stanowi tylko umowę spółki cywilnej. Nie ma osobowości prawnej, a każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzić jej sprawy. Spółka cywilna nie figuruje w żadnym rejestrze, natomiast wspólnicy, którzy są osobami fizycznymi, muszą zgłosić rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej do ewidencji w gminie właściwej dla swojego miejsca zamieszkania. Każdy z nich ma więc status odrębnego przedsiębiorcy.
Wspólnicy spółki
Wspólnikami są osoby, które zawarły umowę spółki cywilnej. Współdziałanie, do jakiego zobowiązali się, nie zawsze musi być jednakowe. Może polegać na wniesieniu wkładu, na przykład gotówki, prawa do lokalu, patentu, albo na świadczeniu usług. Domniemuje się przy tym, że wkłady wspólników są równe pod warunkiem, że umowa spółki nie reguluje tej sprawy inaczej.
Zawarcie umowy spółki cywilnej powoduje, że powstaje odrębny majątek spółki, który jest wspólnym majątkiem wszystkich wspólników. Dlatego każdy z nich nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani udziałem w poszczególnych jego składnikach. W czasie trwania spółki nie ma też prawa domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.
Obowiązki wspólników
Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzić sprawy spółki. Jeżeli nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki, to może to zrobić bez uprzedniej uchwały wspólników.
Natomiast za zobowiązania spółki odpowiada każdy z nich solidarnie z pozostałymi wspólnikami.
Chodzi tu o wszystkie zobowiązania spółki, które powstały w czasie jej trwania, a zostały spowodowane działaniami faktycznymi lub prawnymi podjętymi dla osiągnięcia celu gospodarczego określonego w umowie spółki.
Odpowiedzialność polega na tym, że wierzyciel spółki ma prawo domagać się zapłaty długu nie tylko od wszystkich wspólników łącznie, lecz również aby zapłacili go tylko niektórzy z nich. Wierzyciel będzie mógł domagać się zaspokojenia wierzytelności nawet od każdego wspólnika z osobna. Gdyby zaś całą wierzytelność zapłacił jeden ze wspólników, to wówczas wierzyciel nie będzie mógł z roszczeniem występować do pozostałych.
Solidarna odpowiedzialność wspólników polega więc na tym, że każdy z nich odpowiada za wszystkie zobowiązania do pełnej wysokości całym swoim majątkiem osobistym.
W dodatku wierzyciel ma prawo swobodnie wybrać, z jakiego majątku chce zaspokoić swoje roszczenia: z majątku spółki, majątku wszystkich wspólników czy tylko niektórych z nich. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie. W uzasadnieniu do uchwały z 27 maja 1997 r. w sprawie sygn. akt III CZP 61/93 sąd stwierdził, że przepisy kodeksu cywilnego nie wymagają, aby wierzyciel kierował egzekucję najpierw do majątku spółki, a dopiero wówczas, gdy nie wystarcza on na zaspokojenie wierzytelności - do osobistego majątku wspólników.
Jeżeli wspólnik wstąpił do spółki, która już istniała, to nie odpowiada za te jej zobowiązania, które już istniały wcześniej, w okresie gdy nie był on jeszcze wspólnikiem. Natomiast gdyby jednak wystąpił ze spółki, to wówczas nadal ponosi odpowiedzialność razem z pozostałymi wspólnikami za te zobowiązania, które wynikają ze zdarzeń z okresu, gdy był jeszcze wspólnikiem. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 24 sierpnia 1967 r. w sprawie sygn. akt II CR 187/67.
Aby mogła zostać przeprowadzona egzekucja z majątku wspólnego wspólników, potrzebny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom. Taka egzekucja może zostać przeprowadzona wyłącznie w celu zaspokojenia zobowiązań spółki, które w żadnym wypadku nie są zobowiązaniami osobistymi poszczególnych wspólników.
Prowadzenie spraw spółki
Wspólnik, który prowadzi sprawy spółki, powinien wykonywać czynności i podejmować decyzje potrzebne do normalnego funkcjonowania jej. Nie może domagać się z tego tytułu dodatkowego wynagrodzenia. Spółka nie może go także zatrudnić na podstawie umowy o pracę po to, aby prowadził jej sprawy i reprezentował ją na zewnątrz. Jedynym wynagrodzeniem, jakie wspólnik otrzymuje za swoją działalność, jest udział w zyskach spółki. Nie jest to więc takie wynagrodzenie, jakie firmy wypłacają pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę.
Wspólnik ma prawo prowadzić samodzielnie tylko czynności, które nie wykraczają poza zakres zwykłego zarządu. Może też wnieść sprzeciw w stosunku do czynności wykonywanych przez innego wspólnika. Powinien wówczas wskazać konkretnie, którą czynność kwestionuje.
Sprzeciw należy zgłosić w taki sposób, aby działający wspólnik dowiedział się o nim jeszcze zanim ukończy wykonywanie ostatniej kwestionowanej czynności finalizującej daną sprawę. Jeżeli jednak, mimo sprzeciwu, wspólnik będzie nadal wykonywał tę czynność, to wówczas może być przez wspólników pociągnięty do odpowiedzialności. Gdyby jednak sprzeciw został zgłoszony pochopnie, udaremnił wykonanie czynności, co z kolei naraziłoby spółkę na szkodę, to wówczas pozostali wspólnicy mogą pociągnąć do odpowiedzialności tę osobę, która go wniosła. Muszą jednak udowodnić wspólnikowi winę.
Natomiast wówczas każdy wspólnik ma prawo wykonać tzw. czynność nagłą. Chodzi o taką sytuację, w której niewykonanie tej czynności mogłoby spółkę narazić na niepowetowane straty.
Reprezentowanie spółki
Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę cywilną na zewnątrz. Robi to w takich samych granicach, w jakich prowadzi jej sprawy. Jednak umowa spółki może prawo do reprezentacji przyznać tylko niektórym wspólnikom.
Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach bez względu na to, w jaki sposób przyczynił się do osiągnięcia go.
Na takich samych zasadach ponosi też odpowiedzialność za straty firmy. Umowa spółki może jednak w inny sposób określić udział wspólnika w zyskach i stratach, a nawet może zwolnić go od udziału w stratach. Natomiast nie może zwolnić go od udziału w zyskach.
Natomiast śmierć wspólnika spółki cywilnej, która ma więcej niż dwóch wspólników, nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki. W umowie spółki powinny znaleźć się postanowienia dotyczące sposobu uregulowania sytuacji spadkobierców wspólnika, na przykład w umowie może być zapis, że spadkobiercy wchodzą do spółki w miejsce zmarłego. Spadkobiercy muszą wówczas wybrać osobę, która będzie w spółce wykonywała ich prawa.
Ważne!
Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę cywilną na zewnątrz. Robi to w takich samych granicach, w jakich prowadzi jej sprawy
Wzór umowy spółki prawa cywilnego
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
W umowie spółki wspólnicy rozstrzygają m.in. o rodzaju i wysokości wkładów oraz miejscu i terminie ich wniesienia.
Podstawa prawna
- Art. 860-875 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Małgorzata Piasecka-Sobkiewicz