Cel użytkowania wieczystego
Użytkowanie wieczyste może być ustanowione w umowie o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste, w której ustala się sposób i termin jej zagospodarowania. Określony w umowie cel, wraz z zasadami współżycia społecznego i ustawami, wyznacza granice korzystania z gruntu przez użytkownika wieczystego.
Problem pojawia się w przypadku, gdy umowa o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste została zawarta wiele lat temu, a określony w niej cel jest sprzeczny z zamiarami obecnego użytkownika wieczystego co do gruntu. Korzystanie przez użytkownika wieczystego (inwestora) z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie jest bowiem podstawą do rozwiązania umowy przed określonym w niej terminem. Realizując planowaną inwestycję bez zmiany celu użytkowania ustalonego w umowie inwestor może zatem narazić się na całkowitą utratę tytułu prawnego do gruntu.
W sytuacjach gdy cel użytkowania wieczystego nie był w umowie określony w ogóle, niektóre organy administracji nakazywały interpretować go zgodnie z wykorzystaniem nieruchomości w chwili ustanowienia użytkowania wieczystego. Działanie takie niejednokrotnie zupełnie nie przystawało do zabudowy w sąsiedztwie czy obecnych potrzeb.
Polecamy: Pracownicze plany kapitałowe - nowe obowiązki pracodawców i płatników
Chcąc doprowadzić do zmiany celu użytkowania wieczystego w umowie, inwestor mógł zwrócić się do właściciela nieruchomości, którym jest jednostka samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa, z prośbą o zmianę umowy. Samorządy jednak warunkowały zawarcie takiej umowy zmieniającej cel użytkowania wieczystego od zapłaty przez inwestora wysokich kwot pieniężnych – np. 12,5% wartości nieruchomości w Warszawie.
Praktyka ta była spowodowana tym, że wysokość stawek procentowych opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego uiszczanych na rzecz właściciela, zależy od określonego w umowie celu, na jaki nieruchomość gruntowa została oddana. Wskutek zmiany celu użytkowania wieczystego często stawka procentowa opłaty rocznej ulega obniżeniu, jak np. w przypadku zmiany celu użytkowania z przemysłowego na mieszkaniowy. Tym samym, obniżeniu ulegają wpływy do budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Pobieranie wysokiej jednorazowej opłaty rekompensowało samorządom stratę.
Powyższa praktyka nie została ukrócona nawet w wyniku piętnujących ją orzeczeń Sądu Najwyższego (wyrok NSA z 13 grudnia 2016 r., sygn. I OSK 1622/16 oraz wyrok NSA z 11 lutego 2015 r., sygn. I OSK 2698/14).
Zmiana celu użytkowania wieczystego w nowej Ustawie
Ustawa wprowadza w powyższych kwestiach trzy zasadnicze zmiany: (1) konkretyzuje procedurę zmiany celu użytkowania wieczystego, (2) ogranicza wysokość opłaty pobieranej przez właściciela nieruchomości w związku ze zmianą celu użytkowania wieczystego, oraz (3) zakazuje odmowy wydania pozwolenia na budowę z uwagi na niezgodność zamierzenia budowlanego z celem użytkowania.
1. Procedura zmiany celu użytkowania wieczystego
Jeżeli po oddaniu nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste nastąpi trwała zmiana sposobu korzystania z nieruchomości, powodująca zmianę celu użytkowania wieczystego, z wnioskiem o zmianę celu użytkowania wieczystego występuje właściwy organ (tj. starosta lub organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, zależnie od przypadku) albo użytkownik wieczysty.
Użytkownik wieczysty może wystąpić z powyższym wnioskiem w przypadku gdy planowana zmiana jest zgodna (a) z przeznaczeniem nieruchomości ustalonym w obowiązującym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub (b) z decyzją o pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego, lub (c) ze zgłoszeniem budowy lub przebudowy, wobec którego organ administracji architektoniczno-budowlanej nie wniósł sprzeciwu, lub (d) z uchwałą o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej lub inwestycji towarzyszącej podjętą na podstawie ustawy z 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących, lub (e) z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
Właściwy organ na przedstawienie swojego stanowiska ma dwa miesiące od otrzymania wniosku. Jeśli nie przedstawi swojego stanowiska w tym terminie lub nie zgadza się na zmianę celu użytkowania wieczystego, użytkownik wieczysty może wnieść powództwo do sądu powszechnego właściwego dla miejsca położenia nieruchomości.
Jeśli to właściwy organ przedstawia propozycję zmiany celu użytkowania wieczystego, wyznacza on użytkownikowi wieczystemu termin - nie krótszy niż dwa miesiące od dnia otrzymania propozycji - na zajęcie stanowiska na piśmie. Jeżeli użytkownik wieczysty nie zgadza się z proponowaną zmianą celu lub nie przedstawił stanowiska, właściwy organ może wnieść powództwo do sądu powszechnego właściwego ze względu na położenie nieruchomości.
W przypadku wniesienia powództwa przez organ lub użytkownika wieczystego, o zmianie celu zadecyduje sąd, który może wydać orzeczenie zastępujące oświadczenie woli, odpowiednio, organu lub użytkownika wieczystego.
Powyższą procedurę stosuje się także w przypadku, gdy cel użytkowania wieczystego nie został dotychczas ustalony w ogóle.
2. Ograniczenie wysokości opłaty pobieranej w związku ze zmianą celu użytkowania wieczystego
Zgodnie z Ustawą, jeżeli w przypadku zmiany celu użytkowania wieczystego ulegnie obniżeniu wysokość stawki procentowej opłaty rocznej, strony mogą ustalić jednorazową opłatę na rzecz właściciela nieruchomości nie wyższą niż dwukrotność dotychczasowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego.
3. Zakaz odmowy wydania pozwolenia na budowę z uwagi na niezgodność zamierzenia budowlanego z celem użytkowania
Ustawa wprowadza także do ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo Budowlane zasadę, zgodnie z którą jeżeli podstawę prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane stanowi użytkowanie wieczyste, niezgodność zamierzenia budowlanego z celem użytkowania wieczystego nie może stanowić podstawy do wydania decyzji o odmowie zatwierdzenia projektu budowlanego i udzielenia pozwolenia na budowę.
Podsumowanie
Zmiany wprowadzone Ustawą są niewątpliwie pozytywne dla inwestorów, którzy podejmując próbę dokonania zmiany celu użytkowania wieczystego byli do tej pory skazani na uznaniowość organów, długą i kosztowną procedurę.
W Ustawie brak jednak przepisów zobowiązujących samorząd do naprawy skutków ich bezprawnego działania przed wejściem Ustawy w życie.
Ustawa została ogłoszona w Dzienniku Ustaw 15 lipca 2019 r. pod pozycją 1309 i jest dostępna pod adresem: http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2019/1309/1
Autor: Katarzyna Białek, adwokat w Kancelarii GSW Legal Grabarek Szalc i Wspólnicy sp. k. w Warszawie