Taki wymóg zawiera art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 223, poz. 1655 ze zm.) - zwanej dalej ustawą. Przepis określa warunki, jakie musi spełniać wykonawca ubiegający się o zamówienie publiczne.
Powołany art. 22 ust. 1 pkt. 2 ustawy ma charakter blankietowy, który sam w sobie nie formułuje warunków udziału w postępowaniu, natomiast jego treść wypełniana jest w SIWZ przez zamawiającego. Zatem, zadaniem zamawiającego jest sprecyzowanie swoich oczekiwań w stosunku do wykonawcy m.in. w zakresie jego doświadczenia. Może się jednak zdarzyć, że ze względu na charakter i rodzaj zamówienia, warunek posiadania doświadczenia nie będzie precyzowany przez zamawiającego, gdyż w jego ocenie jest on nie istotny dla przebiegu postępowania.
Art. 22 ust. 2 ustawy stanowi, iż zamawiający nie może określać warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję. Z kolei zgodnie z art. 7 ustawy zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców. Jak pokazuje powyższe, zakaz utrudniania konkurencji jest jedną z naczelnych zasad udzielania zamówień publicznych.
Przyjmuje się, że niezbędne doświadczenie wykonawcy należy rozumieć jako potwierdzone w praktyce posiadanie umiejętności w zakresie wykonywania zamówień określonego rodzaju. W wyroku z dnia 19 maja 2008 roku Krajowej Izby Odwoławczej (sygn. akt: KIO/UZP 428/08) stwierdzono, że doświadczenie wykonawcy ma polegać na świadczeniu usług odpowiadających swoim rodzajem i wartością przedmiotowi zamówienia. Z kolei pod pojęciem „usługi odpowiadające” należy rozumieć ścisłe związanie z przedmiotem zamówienia, którego granice nie powinny być przekroczone przy formułowaniu warunków dopuszczenia do udziału w postępowaniu. W omawianym orzeczeniu podkreślono również, że „proporcjonalność, czy adekwatność warunku musi odnosić się do przedmiotu zamówienia i przekroczenie granic tego przedmiotu należy uznać za wygórowane wymaganie, nie znajdujące uzasadnienia potrzebami zamawiającego. Warunek nie może być postawiony w taki sposób, aby w oderwaniu od przedmiotu zamówienia stanowił barierę dostępu do postępowania”.
Wyrok ten pokazuje, że w opinii Krajowej Izby Odwoławczej naruszeniem przepisów ustawy jest sytuacja, w której zamawiający żąda od wykonawców legitymowania się większym doświadczeniem, niż wynikałoby to z parametrów przedmiotu zamówienia. Doświadczenie wykonawcy zatem ma polegać na świadczeniu usług odpowiadających swoim rodzajem i wartością przedmiotowi zamówienia. Za błędną praktyką zamawiających należy uznać odnoszenie minimalnych wymagań w stosunku do wykonawcy w zakresie doświadczenia, nie do przedmiotu zamówienia w danym postępowaniu, tylko do potencjalnych możliwości wszystkich wykonawców na danym rynku. Zamawiający formułując warunki udziału w postępowaniu, powinien opierać się na obiektowych, przesłankach, tak aby do udziału w postępowaniu był dopuszczony każdy wykonawca zdolny do wykonania zamówienia. Naruszeniem przepisów ustawy jest jakiekolwiek zawężanie kręgu potencjalnych wykonawców (Komentarz, Prawo zamówień publicznych, M. Stachowiak, J. Jerzykowski, W. Dzierżanowski, LEX, 2007, wyd. III).
Zamawiający, odnosząc się do rodzaju i wartości szacowanego zamówienia, powinien w taki sposób określić warunki udziału w postępowaniu, aby zamówienie mogli wykonać wykonawcy do tego zdolni. W żadnym wypadku zamawiający nie może nadmiernie, nie adekwatnie do przedmiotu zamówienia, określać warunków udziału w postępowaniu. Taki stan rzeczy jest podstawą do skutecznego skorzystania przez wykonawcę z przysługujących mu środków prawnych przewidzianych w ustawie.
Niniejsze stanowisko wyrażone zostało również w wyroku Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 17 lipca 2009 roku (KIO/UZP 857/09). Istotną okolicznością, na którą KIO zwróciła uwagę w niniejszym wyroku, jest obecna sytuacja ekonomiczna i gospodarcza w kraju, jak i na świecie, którą zamawiający winien uwzględnić, opracowując warunki udziału w postępowaniu.
W interesie zamawiającego jest takie ukształtowanie warunków udziału w postępowaniu, aby wybrać wykonawców, którzy w sposób optymalny spełnią jego oczekiwania i należycie wykonają zamówienie. W związku z powyższym Zamawiający powinien od wykonawców wymagać przede wszystkim doświadczenia w wykonywaniu usług, dostaw, czy robót budowlanych odpowiadających swoimi parametrami, wartościami przedmiotowi zamówienia. Zamawiający powinien wziąć również pod uwagę cel, jaki poprzez realizację zamówienia zamierza osiągnąć.
W aspekcie tych rozważań na uwagę zasługuje także wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 1 września 2009 roku (sygn. akt: KIO/UZP 1070/09) nie uwzględniający zarzutu odwołującego opisania przez zamawiającego warunku udziału w postępowaniu w sposób ograniczający konkurencję poprzez żądanie wykazania się przez wykonawcę realizacją co najmniej 3 dostaw sprzętu informatycznego. W orzeczeniu stwierdzono że „doświadczenia zawodowego nie można zdobyć w realiach polskiego rynku przez wykonanie jednej prawidłowej dostawy. Doświadczenie zawodowe w każdej dziedzinie zdobywa się przez wielokrotne wykonywanie powtarzanych zamówień”.
Realizacją zasady uczciwej konkurencji jest dopuszczenie do udziału w postępowaniu wykonawców, którzy wspólnie ubiegają się o udzielenie zamówienia (tzw. konsorcjum). Do podmiotów, które wspólnie ubiegają się o udzielenie zamówienia zgodnie z art. 23 ust. 3 ustawy stosuje się te same przepisy co do samodzielnego wykonawcy. Pośród warunków udziału w postępowaniu należy wskazać takie, które powinien spełniać każdy z wykonawców występujący w konsorcjum, jak np.: posiadanie uprawnień do wykonywania określonej działalności, czy niepodleganie wykluczeniu z postępowania. Natomiast przy ocenie warunków udziału w postępowaniu, o których mowa w art. 22 ust. 2 pkt. 2 i 3 należy brać pod uwagę łączny potencjał techniczny, kadrowy wykonawców, ich łączne kwalifikacje i doświadczenie oraz łączną sytuację ekonomiczną i finansową (Komentarz, Prawo zamówień publicznych, J. Pieróg, C.H. Beck, wyd. 9). Powyższe potwierdza wyrok z dnia 27 listopada 2008 roku Krajowej Izby Odwoławczej (sygn. akt: KIO/UZP 1301/08), w którym KIO orzekła, że warunki udziału w postępowaniu, o których mowa w art. 22 ust. 1 pkt. 2 ustawy, spełniają ci z wykonawców, którzy wykażą, że chociażby jeden z nich spełnia warunek udziału w postępowaniu.
Warto również odnieść się do kwestii dokumentów, które zamawiający może żądać od wykonawców w celu potwierdzenia posiadania wymaganego doświadczenia. Zagadnienie to reguluje rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 maja 2006 roku w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane (Dz. U. z 2006 roku, Nr 87, poz. 605 ze zm.). Zgodnie z § 1 ust. 2 tegoż rozporządzenia zamawiający może żądać następujących dokumentów:
- wykazu wykonanych, a w przypadku świadczeń okresowych lub ciągłych również wykonywanych, dostaw lub usług w okresie ostatnich trzech lat przed dniem wszczęcia postępowania o udzielenie zamówienia, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy - w tym okresie, odpowiadających swoim rodzajem i wartością dostawom lub usługom stanowiącym przedmiot zamówienia, z podaniem ich wartości, przedmiotu, dat wykonania i odbiorców, oraz załączenia dokumentów potwierdzających, że te dostawy lub usługi zostały wykonane należycie.
Nie ulega wątpliwości, że wymaganie przez zamawiającego, aby wykonawca posiadane doświadczenie wykazał za pomocą dokumentu referencji zawierającego literalne sformułowanie „należyte wykonanie” narusza przepisy ustawy oraz ww. rozporządzenia (m.in. wyrok z dnia 19 sierpnia 2009 roku Krajowej Izby Odwoławczej, KIO / UZP / 1016 / 09). Ustawodawca poprzez sformułowanie „załączenia dokumentów potwierdzających, że te dostawy lub usługi zostały wykonane należycie” pozostawił wykonawcom dowolność, co do formy i treści dokumentu, z zastrzeżeniem, że z dokumentu takiego wynika wykonanie określonych dostaw lub usług zgodnie z przyjętym zobowiązaniem umownym. Dokumentem potwierdzającym należyte wykonanie umowy mogą być nie tylko referencje, ale także np.: protokoły zdawczo - odbiorcze lub faktury.
Na zakończenie należy wspomnieć, iż w związku z nowelizacją prawa zamówień publicznych, zmianie ulegnie art. 22 ust. 1 ustawy poprzez dodanie ust. 4, który stanowić będzie zobowiązanie dla zamawiającego do sformułowania opisu sposobu dokonywania oceny spełniania warunków udziału w postępowaniu w sposób związany z przedmiotem zamówienia i proporcjonalny do przedmiotu zamówienia.
Paweł Sendrowski