Przepisy prawa upadłościowego i naprawczego wprowadzają surowe konsekwencje dla osób, które naruszyły przepisy ustawy, a w szczególności dla osób, które, będąc do tego zobowiązane (głównie członkowie zarządu spółek), we właściwym czasie nie złożyły wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzonych przez siebie przedsiębiorstw.
Na podstawie ustawy z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (zwanej dalej pr. up. i n.) sąd może orzec wobec określonej osoby zakaz prowadzenia przez nią działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu, która ze swej winy:
• będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie 2 tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości albo
• po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy, albo
• po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo
• jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.
Należy podkreślić, że osoby zobowiązane do złożenia w terminie 2 tygodni od dnia wystąpienia podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości nie mogą skutecznie powoływać się na wykonanie tego obowiązku - jako okoliczność wyłączającą możliwość orzeczenia wobec nich zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia określonych funkcji - przez zgłoszenie wniosku, który został prawomocnie zwrócony.
Dodatkowo sąd może orzec zakaz wobec dłużnika, który jest osobą fizyczną, także jeżeli jego niewypłacalność jest następstwem jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa. W tym kontekście wadliwe sporządzenie 2 kolejnych wniosków o ogłoszenie upadłości, które okazały się bezskuteczne, i w następstwie tego przekroczenie ustawowego terminu do dopełnienia tej czynności, nawet przy uwzględnieniu utrudnień wynikających ze zmiany przepisów prawa upadłościowego, należy ocenić jako niedochowanie należytej staranności wymaganej od profesjonalnego uczestnika obrotu gospodarczego, wyczerpującej znamiona winy nieumyślnej w postaci niedbalstwa. Poza przesłanką zawinionego działania osoby, wobec której ma zostać orzeczone pozbawienie praw, o których mowa w art. 373 pr. up. i n., sąd bierze pod uwagę także skutki podejmowanego działania, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli (ust. 2 art. 373 pr. up. i n.). Skutek w postaci pokrzywdzenia wierzyciela najczęściej nie nastąpi w razie nieznacznego przekroczenia terminu do złożenia wniosku o ogłoszeniu upadłości.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego (I CSK 460/06) w przypadku wielości osób, którym zarzuca się winę w rozumieniu art. 373 pr. up. i n. możność pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia określonych funkcji podlega rozważeniu wobec każdej z tych osób w sposób zindywidualizowany. Przedmiotem badania i oceny sądu jest kwestia, jakie obowiązki ciążyły na każdej z nich oraz czy zachowanie każdej z nich wyczerpuje przesłanki przewidziane w art. 373 ustawy pr. up. i n.
Warto pamiętać, że sąd nie orzeka wybiórczo ww. zakazów, lecz orzeka zawsze łącznie o zakazie prowadzenia przez daną osobę działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji oraz stowarzyszeniu. Tym samym dłużnik musi zawsze się liczyć z tym, że wszystkie ww. zakazy zostaną orzeczone wobec niego jednocześnie. Orzeczenie ww. zakazów przez sąd może nastąpić na okres od 3 do 10 lat. O ostatecznym czasie, na jaki dana osoba zostanie pozbawiona praw, decyduje sąd. Przepisy prawa upadłościowego, odwrotnie niż przepisy prawa karnego, nie przewidują „zawieszenia” orzeczenia ww. zakazów.
Istotne jest, że informacja o orzeczeniu zakazu jest jawna. W rejestrze dłużników niewypłacalnych prowadzonym przez Krajowy Rejestr Sądowy umieszcza się z urzędu osoby, które przez sąd upadłościowy zostały pozbawione prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym lub spółdzielni albo fundacji lub stowarzyszeniu.
Konsekwencją orzeczenia zakazu, o którym mowa powyżej, jest to, że osoba, w stosunku do której orzeczono zakaz, zostaje pozbawiona możliwości prowadzenia legalnej działalności gospodarczej. Działanie wbrew orzeczonemu zakazowi będzie działaniem sprzecznym z prawem i nielegalnym.
W razie jednak gdy osoba, wobec której zastosowano zakaz, wbrew jego treści prowadzi działalność gospodarczą, czynności prawne przez nią dokonywane są zgodnie z art. 58 k.c. nieważne (czynność sprzeczna z prawem jest nieważna).
Co więcej, gdyby osoba, wobec której orzeczono zakaz, chciała rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej lub zawiązać spółkę lub też zostać pełnomocnikiem albo członkiem zarządu, sąd lub organ ewidencyjny uprawiony do prowadzenia rejestru przedsiębiorców zobowiązany jest do odmowy dokonania odpowiedniego wpisu do ewidencji lub rejestru.
Warto zapamiętać, że postępowanie o orzeczeniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wszczyna się wyłącznie na wniosek wierzyciela, tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy, a także Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego. Sąd wydaje postanowienie po przeprowadzeniu rozprawy. Sąd nie jest jednak związany wnioskiem, o którym mowa w art. 373 pr. up. i n. (wyrok SN z 22 sierpnia 2007 r., III CSK 45/07). Prawomocne oddalenie wniosku wierzyciela o orzeczenie zakazu prowadzenia przez dłużnika działalności gospodarczej (art. 373 pr. up. i n.) nie pozbawia innego wierzyciela, który nie brał udziału w tym postępowaniu, możliwości wystąpienia z takim wnioskiem (postanowienie SN z 31 stycznia 2007 r., II CSK 314/06, niepubl.).
Joanna Gawkowska-Kuk
radca prawny w Kancelarii Leśnodorski Ślusarek i Wspólnicy