Ukraińska ustawa z 19 marca 1996 r. o inwestycjach zagranicznych (Nr 93-96-BP ze zm.) w art. 3 stanowi, że zagraniczne inwestycje mogą przybrać jedną z następujących form: (1) zawiązanie spółek, wspólnie z ukraińskimi osobami fizycznymi lub prawnymi, lub nabycie udziałów w istniejących spółkach; (2) zawiązanie spółki przez zagranicznego inwestora; (3) utworzenie oddziału zagranicznego inwestora; (4) nabycie ruchomości lub nieruchomości; (5) nabycie praw do korzystania z zasobów naturalnych; (6) nabycie innych praw własności; (7) działalność gospodarcza na podstawie porozumień produkcyjnych. Lista ta nie jest wyczerpująca. Wszystkie możliwe narzędzia inwestycyjne i biznesowe można podzielić na dwie główne kategorie: korporacyjną i umowną, Korporacyjne narzędzia inwestycyjne i biznesowe obejmują wszelkiego rodzaju osoby prawne, za pośrednictwem których inwestorzy mogą prowadzić działalność gospodarczą na Ukrainie. Umowne narzędzia inwestycyjne obejmują joint venture, porozumienia kooperacyjne i inne umowy o podobnym charakterze. Obywatel zagraniczny może się również zarejestrować jako indywidualny przedsiębiorca, zgodnie z odpowiednią procedurą ustawową.
Na jaką formę działalności decydują się najczęściej przedsiębiorcy?
Najczęściej wykorzystywanymi formami prawnymi prowadzenia działalności gospodarczej na Ukrainie, zarówno przez lokalnych przedsiębiorców jak i inwestorów zagranicznych, są spółka akcyjna i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. W przypadku spółki z o.o. istnieje ograniczenie maksymalnej liczby wspólników (ustawa zakazuje uczestnictwa powyżej dziesięciu wspólników w spółce z o.o.). W przeciwieństwie do tego ani minimalna, ani maksymalna liczba akcjonariuszy nie jest określona w przypadku spółki akcyjnej. Założycielem zarówno spółki akcyjnej, jak i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może być jedna osoba fizyczna lub prawna, która staje się jedynym wspólnikiem. Nie występują żadne wymagania co do posiadania lokalnego wspólnika lub członka zarządu. Jednakże cudzoziemiec powinien posiadać pozwolenie na pracę, by móc być zatrudnionym na Ukrainie. Istnieje szereg odmienności w szczegółowym uregulowaniu zasad funkcjonowania poszczególnych typów spółek w porównaniu z uregulowaniami polskich, jednakże z reguły nie mają one charakteru zasadniczego. Dla przykładu wskazać można, że ukraińskiej spółce akcyjnej, zgodnie z zapisami art. 46 i następnych ustawy o spółkach gospodarczych - obok zarządu (dyrekcji) i rady nadzorczej (obowiązkowej w spółkach liczących powyżej 50 akcjonariuszy) - tworzy się komisję rewizyjną, wybieraną z grona akcjonariuszy. Kontroluje ona działalność finansowo-gospodarczą zarządu spółki akcyjnej. Członkowie komisji posiadają prawo uczestnictwa w posiedzeniach zarządu z głosem doradczym (art. 49 ustawy). Należy również zauważyć, że w celu korzystania z przywilejów stworzonych dla inwestorów zagranicznych powinni oni zarejestrować się w odpowiednich organach władzy.
Czy istnieją jakieś ograniczenia w nabywaniu przez obywateli Polski (krajów UE) lub osoby prawne z siedzibą w Polsce (lub UE) udziałów w spółkach ukraińskich?
Ogólnie rzecz biorąc, ukraińskie prawo nie przewiduje ograniczeń w nabywaniu udziałów przez inwestorów zagranicznych. Zgodnie z art. 26 Konstytucji Ukrainy - cudzoziemcy i bezpaństwowcy mają te same prawa i obowiązki co obywatele Ukrainy, z wyjątkiem przypadków opisanych w ustawach. Artykuł 4 ustawy o inwestycjach zagranicznych stanowi, że kapitał zagraniczny może być inwestowany w jakąkolwiek działalność zgodną z prawem. Pewne ograniczenia mogą zaistnieć w zależności od rodzaju prowadzonej przez spółkę działalności. Największym wyjątkiem jest działalność na rynku wydawniczym i przekazu radiotelewizyjnego. I tak poziom zagranicznych inwestycji w firmy wydawnicze nie może przekroczyć 30 proc. (art. 18 ukraińskiej ustawy z 5 czerwca 1997 r. o działalności wydawniczej Nr 318-97-BP ze zm.). Ukraińska ustawa o radiofonii i telewizji Nr 3759-XII z 21 grudnia 1991 r. z późn. zm. w art. 12 zakazuje zagranicznym osobom fizycznym i prawnym, jak również bezpaństwowcom, zakładać stacje radiowe i telewizyjne na Ukrainie. Jednakże nie ma żadnych ograniczeń w zakresie dotyczącym poziomu udziału zagranicznej inwestycji w kapitale zakładowym istniejących stacji.
Ogólną zasadą jest, że nie są konieczne żadne zezwolenia lub koncesje na prowadzenie inwestycji. Spółki powinny być zakładane zgodnie z obowiązującymi procedurami i przepisami prawa i zarejestrowane w odpowiednich urzędach państwowych. Zgodnie z ukraińskim ustawodawstwem, udziały w spółkach mogą być swobodnie zbywane, z zastrzeżeniem zrzeczenia się prawa pierwokupu i należytego tworzenia kapitału zakładowego. Należy zwrócić uwagę, że w przypadku zbycia udziałów w spółce, rozliczenie takiej transakcji powinno odbyć się zgodnie z wymogami kontroli kapitału zagranicznego, włączając w to przepisy dotyczące zagranicznych inwestycji. W ukraińskiej ustawie o spółkach gospodarczych w art. 25 dokonano podziału spółek akcyjnych na spółki akcyjne otwarte, których akcje mogą być rozprowadzane poprzez otwarte zapisy oraz kupno i sprzedaż na giełdach, oraz zamknięte spółki akcyjne, których akcje rozprowadzane są pomiędzy założycielami i nie mogą być rozprowadzane poprzez zapisy oraz kupno i sprzedaż na giełdzie.
Czy podobne zasady obowiązują przy nabywaniu akcji ukraińskich spółek?
Jeśli chodzi o publiczny obrót akcjami spółek ukraińskich, podkreślić należy, że w Kijowie od 1996 roku działa giełda First Securities Trading System (PFTS), na której notowanych jest już kilkaset spółek. Należy podkreślić, że ze względu na członkowstwo Polski w UE i wiodącą rolę GPW w Warszawie na rynku kapitałowym Europy Środkowo-Wschodniej niektóre spółki ukraińskie są zainteresowane możliwościami wiążącymi się z upublicznieniem na giełdzie warszawskiej. Udane debiuty spółek Kernel Holding czy Astarta są przykładem, że ten sposób pozyskania kapitału może się okazać bardzo atrakcyjny. W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę, że w planach Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie leży stworzenie regionalnego, środkowoeuropejskiego centrum obrotu instrumentami finansowymi, z GPW jako wiodącym elementem tego centrum. Można więc powiedzieć, że interesy ze strony polskiej i ukraińskiej są w tym zakresie zbieżne. Chciałbym jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, że w rozmowach prowadzonych z ukraińskimi przedsiębiorcami coraz częściej pojawia się temat New Connect - nowego alternatywnego systemu obrotu prowadzonego przez GPW w Warszawie - i możliwości, także dla spółek ukraińskich, związanych z wykorzystaniem tej platformy obrotu. Ponieważ nasza kancelaria posiada status autoryzowanego doradcy przy tym rynku, podmioty ukraińskie kierują do nas coraz konkretniejsze zapytania związane z planami inwestycyjnymi w Polsce właśnie przy uwzględnieniu możliwości pozyskania kapitału poprzez New Connect. Wydaje się, że zarówno dla polskich małych i średnich przedsiębiorców wiążących swą przyszłość z rynkiem ukraińskim, jak i dla ukraińskich podmiotów, w szczególności działających w szeroko rozumianych branżach o charakterze innowacyjnym, pragnących w szerszym zakresie zaistnieć w Polsce lub na innych rynkach, wejście na New Connect i pozyskanie w ten sposób środków na rozwój może okazać się optymalnym rozwiązaniem. Koszty związane z wejściem i samą obecnością na New Connect są znacząco niższe niż koszty związane z notowaniem spółki na rynku podstawowym, są także znacząco niższe od kosztów związanych z notowaniem na brytyjskim alternatywnym rynku.
Czy są jakieś ograniczenia w nabywaniu przez polskich obywateli (lub innych obywateli UE) nieruchomości na Ukrainie?
Właściwe ustawodawstwo ukraińskie nie nakłada żadnych ograniczeń dotyczących nabywania nieruchomości na Ukrainie przez cudzoziemców, zarówno będących osobami fizycznymi jak i prawnymi. Jednakże kodeks ziemski Ukrainy w art. 22 przewiduje dla zagranicznych osób fizycznych i prawnych zakaz nabywania prawa własności gruntów rolnych. W przypadku nabycia, odpowiednia działka powinna zostać zbyta w przeciągu roku. Należy mieć na uwadze, że nabywanie działek rolnych przez osoby prawne w całości kontrolowane przez zagraniczne podmioty może napotkać trudności w związku z niejasnymi przepisami regulującymi obecnie tę kwestię.
Zgodnie z art. 81 kodeksu ziemskiego cudzoziemcy mogą nabywać:
• działki ziemi o przeznaczeniu nierolnym w granicach miejscowości zaludnionych;
• działki ziemi o przeznaczeniu nierolnym poza granicami miejscowości zaludnionych, na których są usytuowane obiekty nieruchomości, należące do nich na zasadach własności prywatnej.
Zgodnie z art. 82 kodeksu ziemskiego zagraniczne osoby prawne mogą nabywać:
• działki ziemi o przeznaczeniu nierolnym w granicach miejscowości zaludnionych w razie nabycia obiektów nieruchomości oraz na cele budownictwa obiektów, związanych z prowadzeniem działalności przedsiębiorczej na Ukrainie,
• poza granicami miejscowości zaludnionych w przypadku nabycia obiektów nieruchomości.
Zwraca uwagę terminologia odbiegająca częstokroć od stosowanej w polskim systemie prawa. Dla przykładu kodeks ziemski w cytowanej regulacji posługuje się np. pojęciem działki ziemi w miejsce znanej polskiemu systemowi działki gruntu czy też pojęciem miejscowości zaludnionej. Proste znajdowanie polskich odpowiedników może jednak w pewnych przypadkach prowadzić na manowce, ponieważ tzw. pola semantyczne pojęć oryginalnych i ich polskich odpowiedników mogą nie być tożsame, co przy stricte prawniczej interpretacji może prowadzić do znaczących nieścisłości. Jest to jednak temat na odrębne spotkanie. Innym zagadnieniem jest kwestia dzierżawy ziemi. Cudzoziemcy mogą dzierżawić działki ziemi. Procedura uzyskania tytułu dzierżawy działki ziemi jest taka sama zarówno dla obywateli ukraińskich, jak i cudzoziemców.
PODSTAWA PRAWNA
• Kodeks ziemski Ukrainy z 25 października 2001 r. Nr 2768-III
• Kodeks Gospodarczy Ukrainy z 16 stycznia 2003 r. Nr 436-IV
• Ustawa o spółkach gospodarczych z 19 września 1991 r. Nr 1576-XII
• Ustawa o działalności inwestycyjnej z 18 września 1991 r. Nr 1560-XII
• Ustawa o zasadach inwestowania zagranicznego z 19 marca 1996 r. Nr 93/86-BP
Jacek Zygmunt
wspólnik kancelarii Łatała i Wspólnicy specjalizuje się w problematyce międzynarodowych struktur gospodarczych, obsłudze procesów inwestycyjnych i prawie finansowym