Ex lege, ale z zachowaniem zasady swobody umów
Jak wskazano w Ocenie Skutków Regulacji, projekt nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw wpisuje się w kolejny etap reformy użytkowania wieczystego, który ma na celu umożliwienie nabycia prawa własności użytkownikom wieczystym gruntów wykorzystywanych na cele inne niż mieszkaniowe, w tym przedsiębiorcom z uwzględnieniem reguł odpłatności "zastosowanych w ramach instytucji uwłaszczenia ex lege, ale z zachowaniem zasady swobody umów".
Z nowej zasady wyłączone mają być osoby fizyczne będące "w dniu 13 października 2005 r. użytkownikami wieczystymi nieruchomości zabudowanych na cele mieszkaniowe lub zabudowanych garażami albo przeznaczonych pod zabudowę na cele mieszkaniowe lub pod zabudowę garażami oraz nieruchomości rolnych".
Twórcy przepisów wskazali, że istotne jest zapewnienie stabilności prawnej użytkownikom wieczystym inwestującym na gruntach publicznych, co ma się przełożyć na rozwój przedsiębiorstw zlokalizowanych na gruntach publicznych, a w ujęciu globalnym - na wzrost potencjału gospodarczego kraju.
Jak wyjaśniono, proponowane rozwiązanie polega na zastosowaniu mechanizmów rynkowych przy ustalaniu ceny nabycia prawa własności gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, w tym w szczególności gruntów wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej.
Odejście od zasady zaliczania na poczet ceny rynkowej gruntu wartości prawa użytkowania wieczystego.
"Nowa zasada odpłatności została opracowana z wykorzystaniem modelu cyklicznej odpłatności przyjętego już w pierwszym etapie reformy użytkowania wieczystego, tj. w ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów" - wskazano.
Dodano, że ma to zapewnić spójny i sprawiedliwy mechanizm odpłatności za grunt, który umożliwi stopniowe wygaszanie prawa użytkowania wieczystego. Osobom nieprowadzącym działalności gospodarczej w nieruchomościach oddanych w użytkowanie wieczyste zaproponowano, aby cena nieruchomości była ustalana jako dwudziestokrotność dotychczasowej opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, przy czym umożliwiono sporządzenie aktualnej wyceny dla potrzeb ustalenia ceny gruntu.
Założono, że w zależności od obowiązującej stawki procentowej opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, określonej stosownie do wskazanego w umowie celu użytkownik zapłaci za własność gruntu równowartość 20 proc., 40 proc., 60 proc. lub więcej aktualnej na dzień nabycia wartości rynkowej gruntu.
"Zasada odpłatności dla przedsiębiorców – użytkowników wieczystych prowadzących działalność gospodarczą – została opracowana w oparciu o koncepcję wielokrotności (co najmniej 20-krotności) dotychczasowej opłaty rocznej, ale z uwzględnieniem zakazu udzielania niedozwolonej pomocy publicznej" - wskazano.
Zgodnie z projektem użytkownik wieczysty będzie mógł wnioskować o nabycie zajmowanej nieruchomości w dowolnym momencie, uzależniając decyzję o złożeniu wniosku o nabycie od aktualnych możliwości finansowych, albo zamiarów inwestycyjnych, "a właściwy organ będzie miał możliwość oceny planowanego działania polegającego na trwałym wyzbyciu się nieruchomości z punktu widzenia interesów jednostki samorządu terytorialnego lub Skarbu Państwa".
Projektowana reguła odpłatności dla przedsiębiorców opiera się na ustalaniu ceny nabycia gruntu jako wielokrotności dotychczasowej opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste (sumy opłat), z równoczesnym zapewnieniem ustalenia opłaty rocznej na podstawie wartości rynkowej nieruchomości aktualnej na dzień sprzedaży gruntu. Właściciel gruntu będzie mógł zaproponować przedsiębiorcy cenę gruntu odpowiadającą sumie co najmniej 20 dotychczasowych opłat rocznych, ale nie przekraczającej wartości rynkowej.
Wskazano też na pomoc publiczną w ramach limitu pomocy de minimis, "w wysokości odpowiadającej dodatniej różnicy pomiędzy wartością rynkową gruntu i ustaloną przez strony ceną nabycia gruntu". Ma to wyeliminować niedozwoloną pomoc publiczną w przypadku, gdy cena zostanie wynegocjowana poniżej wartości rynkowej.
Przewidziano ponadto dopłatę w przypadku, gdy różnica pomiędzy wartością rynkową gruntu i ustaloną przez strony ceną nabycia gruntu przekracza dostępny dla danego przedsiębiorcy poziom pomocy de minimis, "co zapewni zgodność mechanizmu odpłatności z wytycznymi Komisji Europejskiej".
Założono też rozłożenie – na wniosek nabywcy – na oprocentowane raty ceny nabycia gruntu oraz ustalonej dopłaty. Ma złagodzić obciążenie finansowe nabywcy, szczególnie w przypadku przedsiębiorców użytkujących grunty o wysokich wartościach rynkowych, "a zbywcy (samorządowi, Skarbowi Państwa) zapewnić stałe, okresowe dochody".
Oceniono, że zaproponowany mechanizm ustalania odpłatności za nabycie gruntów wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej pozwoli wynegocjować cenę, w taki sposób, aby zminimalizować wysokość pomocy publicznej udzielanej w ramach limitu de minimis. (PAP)