Inwestowanie w duże projekty wymaga sporego kapitału. Jego pozyskanie jest często niezwykle trudne, nawet dla przedsiębiorstw o dobrej sytuacji finansowej. Wynika ze zwykłej przezorności i obawy o to, że zbytnie obciążenie pasywów dłużnika zwiększy ryzyko spłaty zobowiązań. Na brak kapitału narażony jest również sektor publiczny, czego następstwem jest zaniechanie inwestycji pożytecznych dla społeczności lokalnych.
Do zminimalizowania powyższych problemów pomocne są metody finansowania, w które angażuje się podmioty zewnętrzne. Należy do nich project finance oraz partnerstwo publiczno-prywatne.
Na czym polega project finance
Tradycyjne finansowanie charakteryzuje się tym, że kapitały obce w bezpośredni sposób zwiększają poziom zadłużenia inwestora. Project finance polega na powołaniu spółki o specjalnym przeznaczeniu, której celem jest przeprowadzenie i sfinansowanie założonej inwestycji. Utworzona spółka stanowi wyodrębniony podmiot pod względem zarówno majątkowym, jak i kapitałowym, ograniczając tym samym ryzyko inwestowania.
Uruchomienie środków finansowych
Wierzyciele chcą mieć gwarancję, że nowy podmiot, który został utworzony do realizacji inwestycji, będzie miał zdolność do spłaty zadłużenia i odsetek, które stanowią cenę za korzystanie z kapitału. Tym bardziej że jego oprocentowanie jest wyższe w porównaniu do tradycyjnych źródeł finansowania. Dlatego też powołanie odrębnej spółki, która będzie miała za zadanie przeprowadzenie project finance, nie jest jeszcze dostatecznym warunkiem, by uruchomić środki finansowe. Jak zawsze kluczową rolę odgrywa ocena ryzyka wypłacalności.
Zaletą dla dłużnika jest to, że ocenie podlega zdolność do generowania przepływów pieniężnych przez spółkę powołaną specjalnie do przeprowadzenia inwestycji. Dzięki temu wyeliminowane zostaje ryzyko dłużnika, wynikające z zaciągniętych już zobowiązań.
W metodzie project finance podmiotem odpowiedzialnym za spłatę zobowiązań jest spółka celowa. Źródłem służącym spłacie zaciągniętych zobowiązań są generowane przez nią przepływy pieniężne. Konieczna jest precyzyjna ocena, czy spółka celowa będzie w stanie wygenerować prognozowane przepływy pieniężne. Dokładna kalkulacja tego ryzyka jest bardzo ważna, ponieważ główne źródło zabezpieczeń stanowią aktywa spółki celowej, które w początkowej fazie inwestycji zazwyczaj nie wystarczają na zaspokojenie wszystkich wierzycieli.
Kontrola ryzyka w project finance powinna dotyczyć nie tylko analizy przepływów pieniężnych, ale także innych obszarów ryzyka, które wpływają na powodzenie inwestycji. Obok ryzyka typowo finansowego pojawia się również np.: ryzyko uszkodzenia parku maszynowego, ryzyko generowane przez dostawców, ryzyko terminowości wykonywanych zadań itp.
Źródła pochodzenia środków finansujących
Cechą charakterystyczną dla project finance jest hierarchizacja źródeł finansujących działalność. To z kolei decyduje o następstwie spłaty poszczególnych form długu. Można wyróżnić trzy rodzaje kapitałów wykorzystywanych do finansowania:
• kapitały obce,
• kapitały quasi-własne
• kapitały własne.
Przedstawiona kolejność wpływa jednocześnie na priorytetowość spłaty zadłużenia.
Pierwszy czynnik to kapitały własne, które stanowią środki właścicieli realizowanej inwestycji. Właściciele są rozumiani jako: pomysłodawcy inwestycji, pracownicy, kadra menedżerska. Poza właścicielami warto rozważyć przekazanie części praw własności dla pomiotów zewnętrznych współpracujących przy realizacji inwestycji i dalszej jej eksploatacji. W ten sposób stają się oni jeszcze silniej związani z projektem, tym samym realizacja projektu pozostaje niezakłócona, a spłaty zadłużenia mogą stać się bardziej elastyczne.
Kolejny element to kapitały quasi-własne. Są to instrumenty służące pozyskaniu kapitału, odpowiadające konstrukcji pożyczek podporządkowanych. Narzędzia te nie wymagają zabezpieczenia i są bardzo często uzupełnieniem kapitałów własnych.
Ostatnim składnikiem są kapitały obce, czyli narzędzia finansowania, które wykorzystuje się również przy klasycznych metodach pozyskania środków pieniężnych. Najbardziej popularnymi są: kredyty bankowe, fundusze inwestycyjne, leasing, papiery dłużne czy zobowiązania wobec dostawców.
Przedsiębiorstwa mogą także pozyskać kapitał poprzez otrzymanie długoterminowego kredytu kupieckiego.
Korzyści z wykorzystania project finance
Metoda project finance nie stanowi taniego źródła pozyskiwania kapitału ze względu na wcześniej wspomniane ryzyko, które jest związane z finansowaniem projektów. Jednak biorąc pod uwagę korzyści związane z tą metodą, project finance znajduje coraz więcej zwolenników i staje się coraz bardziej popularny także w Polsce. Najważniejsze korzyści to:
1) Możliwość pozyskania środków na sfinansowanie kapitałochłonnych inwestycji. Metoda ta czasami stanowi jedyne źródło pozyskania kapitału. Wysokie ryzyko projektu powoduje, że wierzyciele chcą odizolować ryzyko właściciela od ryzyka inwestycji.
2) Dłuższy okres spłaty zadłużenia. Okres zwrotu dużej inwestycji jest dłuższy niż dla przedsięwzięć tradycyjnych, a to wywiera pozytywny wpływ na czas spłaty zadłużenia, wydłużając go.
3) Pozabilansowy charakter project finance. Skutek stworzenia odrębnej spółki wykorzystywanej do wykonania inwestycji jest taki, że cała transakcja nie wpływa na bilans przedsiębiorstwa zainteresowanego realizacją projektu. W konsekwencji nie pogarsza się rentowność aktywów oraz nie zwiększa się zadłużenie firmy.
4) Neutralny wpływ na koszt kapitału właściciela projektu. Wzrost zadłużenia powoduje podwyższenie kosztu pozyskania każdej kolejnej jednostki kapitału. Ma to ścisły związek z teorią krańcowego kosztu kapitału. Utworzenie osobnej spółki pozwala pokazać zadłużenie w pasywach tego podmiotu, a to pomoże znacząco ograniczyć ryzyko związane z zadłużeniem spółki rozpoczynającej projekt inwestycyjny. Sytuacja taka chroni wierzycieli i właścicieli, których zdolność do zaciągania nowych długów się nie zmienia.
5) Elastyczność spłaty zadłużenia. Tradycyjne sposoby finansowania charakteryzują się tym, że odstępy czasowe spłaty zadłużenia są ściśle określone. W przypadku project finance spłatę zadłużenia można dostosować odpowiednio do prognozowanych przepływów pieniężnych. Biorąc pod uwagę regulacje dotyczące kredytów i leasingu, umożliwiające obniżenie obciążeń podatkowych, taka elastyczność jest również doskonałym narzędziem służącym optymalizacji zobowiązań podatkowych. Pojawienie się kapitałów o charakterze właścicielskim i quasi-własnym pozwala na dokonanie takich przemieszczeń w obszarze wypłaty dla właścicieli, aby w pierwszej kolejności zaspokoić w jak największym stopniu wierzycieli.
Partnerstwo publiczno-prywatne
Coraz większą popularność zyskuje także partnerstwo publiczno-prawne (PPP), które jest zbliżone do metody project finance. Ono także służy do finansowania dużych inwestycji. W tej metodzie jest zaangażowanych kilka podmiotów - dostarczycieli kapitału na zrealizowanie danej inwestycji.
W ramach PPP współpracują ze sobą podmioty z sektorów publicznego i prywatnego. Współpraca ma charakter długoterminowy. Partnerstwo publiczno-prywatne jest wykorzystywane do realizacji projektów użyteczności publicznej. Zaangażowanie w realizację projektu przynosi korzyści obu podmiotom: podmiotowi z sektora prywatnego i z sektora publicznego. Podmiot publiczny całą swoją uwagę zwraca na efekt końcowy. Korzyści dotyczą obszaru społecznego oraz komercyjnego.
Dla podmiotu reprezentującego sektor publiczny są to: niższe koszty, większa efektywność inwestycji, podniesienie innowacyjności realizowanego zadania. Jeżeli ryzyko związane z realizacją projektu spocznie na firmie prywatnej, będzie ona poszukiwać optymalnych metod zarządzania czy wdrażania projektów, a środki finansowe również będą efektywniej wydatkowane. Ważne jest to, że ograniczone są opóźnienia w realizacji danego projektu, osiąga się wyższą zgodność z budżetem inwestycji oraz pojawia się szansa na pozyskanie brakującego kapitału i wykorzystanie know-how firmy prywatnej.
W wyniku przesunięcia odpowiedzialności za realizację projektu inwestycyjnego na firmę prywatną sektor publiczny ma możliwość skupienia uwagi na funkcjach regulacyjnych, planowaniu i monitorowaniu projektów służących realizacji zadań publicznych.
Dla partnera prywatnego uczestnictwo w projekcie partnerstwa publiczno-prywatnego to przede wszystkim możliwość zaangażowania kapitału w inwestycję o wysokich gwarancjach spłaty zadłużenia oraz możliwość zdobycia istotnych kontraktów. Później pojawia się dodatkowo szansa na przejęcie obsługi zrealizowanej już inwestycji, otwierając furtkę do świadczenia usług zarezerwowanych do tej pory dla sektora publicznego. Poza tym zaangażowanie w proces inwestycyjny sektora publicznego przyśpiesza realizację szczególnie takich projektów, w których przypadku niezbędne jest zdobycie odpowiednich koncesji i zezwoleń.
Katarzyna Górka