Opcje są pochodnymi kontraktami terminowymi zawieranymi między kupującym a sprzedającym. Istota opcji polega na tym, że daje ona kupującemu prawo do kupna lub sprzedaży określonego instrumentu pierwotnego po ustalonej cenie, bez konieczności jego realizacji, natomiast sprzedający ma obowiązek dostarczyć kupującemu lub od niego odkupić określony instrument pierwotny po ustalonej cenie w przypadku zgłoszenia przez nabywcę opcji takiej chęci. Nabywca opcji za prawo do jej realizacji płaci wystawcy opcji określoną sumę pieniężną, zwaną premią. Premia ta jest dla wystawcy opcji swoistym wynagrodzeniem za gotowość i ewentualne ryzyko związane z realizacją opcji.
Instrumenty będące przedmiotem opcji są wykorzystywane w celu ograniczania ryzyka walutowego oraz ograniczania ryzyka związanego z inwestycjami na rynku papierów wartościowych.
Oprócz tego opcje można wykorzystywać również w celach spekulacyjnych, licząc na efekt dźwigni, jednak ostatnie doświadczenia przedsiębiorstw z opcjami walutowymi każą z dużą rozwagą i ostrożnością korzystać z tego typu instrumentów.
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje opcji:
• opcje kupna (call options),
• opcje sprzedaży (put options).
Opcja kupna daje jej posiadaczowi prawo (nie obowiązek) do zakupu instrumentu bazowego (np. waluty obcej) w określonym czasie i po określonej cenie. Wystawca opcji kupna (sprzedający opcję) ma obowiązek dostarczenia określonego instrumentu pierwotnego posiadaczowi opcji na jego życzenie.
Opcja sprzedaży daje jej posiadaczowi prawo do sprzedaży instrumentu pierwotnego po określonej z góry cenie i w określonym czasie. Jednocześnie opcja sprzedaży stanowi dla jej wystawcy zobowiązanie do odkupienia danego instrumentu po ustalonej cenie i w określonym czasie.
Należy ponadto rozróżnić pojęcia „termin wygaśnięcia” i „termin realizacji”. Terminem wygaśnięcia opcji jest termin, po którym dana opcja nie może zostać wykonana i traci swoją wartość. Natomiast termin realizacji opcji jest to termin, w którym dana opcja może zostać wykonana.
Opcje w obrocie gospodarczym
Najczęściej spotykane opcje w obrocie gospodarczym to:
• opcje walutowe,
• opcje na akcje.
Przykład 1
1 kwietnia 2009 r. zostaje wystawiona opcja kupna waluty EUR po kursie 4,1265 PLN/EUR na okres jednego miesiąca. Po 30 kwietnia 2009 r. opcja taka nie będzie już dawała nabywcy prawa do zakupu waluty EUR po ustalonym kursie. W przypadku tej opcji terminem realizacji jest więc okres od 1 do 30 kwietnia 2009 r.
Opcje możemy klasyfikować według wielu kategorii. Względem terminu realizacji opcje dzieli się na dwa rodzaje:
• opcje amerykańskie (American options) oraz
• opcje europejskie (European options).
Schemat. Opcje według terminu realizacji
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przykład 2
Dane z przykładu 1.
Termin wygaśnięcia 30 kwietnia 2009 r.
W przypadku opcji amerykańskiej termin realizacji to dowolny dzień między 1 a 30 kwietnia włącznie. W przypadku opcji europejskiej jest to 30 kwietnia 2009 r.
Porównując te dwa rodzaje opcji, można wyciągnąć wniosek, że dla nabywcy korzystniejsza jest opcja typu amerykańskiego, ponieważ jest bardziej elastyczna i daje jej posiadaczowi większą możliwość realizacji na korzystnych warunkach.
Cena bazowa opcji (strike price) jest to cena realizacji opcji, która jest ustalona w dniu zakupu/sprzedaży opcji i po tej cenie nabywca opcji ma prawo do nabycia lub sprzedaży (w zależności od rodzaju opcji) danego instrumentu bazowego.
Cena instrumentu pierwotnego jest to bieżąca cena rynkowa tego instrumentu.
Przy realizacji opcji należy brać pod uwagę premię płaconą przez nabywcę opcji wystawcy opcji. Premia stanowi swoiste wynagrodzenie dla wystawcy opcji za gotowość do jej realizacji na życzenie nabywcy. Tym samym podnosi koszty nabywcy opcji. Wysokość premii zależy m.in. od takich czynników, jak:
• cena bazowa opcji,
• cena instrumentu bazowego,
• czas pozostający do wygaśnięcia opcji,
• zmienność ceny instrumentu bazowego.
Cena bazowa opcji ma dodatni wpływ na wysokość premii w przypadku opcji sprzedaży i odwrotnie - ujemny wpływ na wysokość premii w przypadku opcji kupna. Innymi słowy, im niższą cenę zakupu instrumentu bazowego i wyższą cenę sprzedaży instrumentu bazowego ma zagwarantowaną w opcji jej nabywca, tym więcej za taką opcję musi zapłacić.
Cena instrumentu bazowego wpływa dodatnio na wysokość premii w przypadku opcji kupna i negatywnie w przypadku opcji sprzedaży, przy ustalonej w obu przypadkach cenie bazowej opcji. Jeżeli np. cena rynkowa akcji jako instrumentu bazowego rośnie, to przy stałej cenie bazowej opcji traci ona na wartości, gdyż maleje możliwość zysku.
Wysokość premii jest wprost proporcjonalna do ilości czasu pozostającego do wygaśnięcia opcji. Jak wiadomo, im dłuższy czas do wygaśnięcia, tym większe jest prawdopodobieństwo, że opcja będzie przynosiła nabywcy potencjalny zysk.
Zmienność ceny instrumentu bazowego ma dodatni wpływ na wysokość premii, i to zarówno dla opcji kupna, jak i dla opcji sprzedaży. Jeżeli cena instrumentu bazowego jest zmienna, istnieje również większe prawdopodobieństwo, że opcja zostanie realizowana, dlatego wystawca podnosi cenę opcji.
Tabela. Zależność między ceną opcji (premią) a zmianą czynników wpływających na jej wysokość
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Jakub Kornacki
specjalista ds. rachunkowości zarządczej