Zarządzający przedsiębiorstwem, planując pozyskanie nowego źródła finansowania dla przedsięwzięć rozwojowych firmy, mają do wyboru kilka form finansowania. Najczęściej są to kredyty bankowe czy różnego rodzaju pożyczki zaciągane na rynku finansowym. Dość często - szczególnie większe firmy - korzystają również z emisji akcji. Jedną z dostępnych, także dla firm (choć wciąż mało popularnych w Polsce), form finansowania jest emisja obligacji. Nadal kojarzy się ona z emisją obligacji skarbowych jako jednego ze sposobów na pokrycie deficytu budżetowego państwa.
Emisja obligacji ma wiele zalet i może być dobrym rozwiązaniem dla części przedsiębiorstw poszukujących znacznego zastrzyku gotówki. Jej sukces zależy jednak od konkretnych warunków biznesowych.
Kilka słów o obligacji
Obligacja, podobnie jak akcja, jest papierem wartościowym. W przeciwieństwie jednak do akcji dającej prawo do udziału w majątku firmy obligacja jest papierem dłużnym, czyli narzędziem kredytu dla jej emitenta. Obligacje mogą być emitowane m.in. przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą, pod warunkiem że posiadają one osobowość prawną.
W Polsce emisję obligacji i obrót nimi reguluje kilka aktów prawnych. Najistotniejszym z nich jest ustawa z 29 czerwca 1995 r. o obligacjach. Zgodnie z jej zapisami obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w której emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Obligacje są emitowane na okres powyżej jednego roku.
Nabywca obligacji w zamian za udzieloną emitentowi obligacji pożyczkę ma prawo do:
• zwrotu, w ściśle określonym terminie, pożyczonej kwoty wraz z należnymi odsetkami (w przypadku świadczenia pieniężnego) lub
• uzyskania pewnych praw np. do udziału w przyszłych zyskach emitenta, zamiany obligacji na akcje spółki czy prawa pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki (w przypadku świadczenia niepieniężnego).
Każda obligacja powinna zawierać następujące informacje:
• podstawę prawną emisji (uchwała właściwych władz o emisji obligacji),
• nazwę (firmę) emitenta,
• nazwę obligacji i cel jej wyemitowania,
• wartość nominalną,
• datę, od której nalicza się oprocentowanie, oraz jego wysokości,
• zakres i formę zabezpieczenia albo informację o jego braku,
• miejsce i datę wystawienia obligacji.
Warto wspomnieć, że od momentu emisji obligacji do czasu jej wykupu może ona wielokrotnie zmieniać swojego właściciela. Wierzycielem emitenta staje się każdy kolejny posiadacz obligacji (obligatariusz).
W Polsce obligacje korporacyjne nie cieszą się, jak na razie, dużą popularnością. Największe emisje należą do spółek zależnych od banków.
Świadczenia z obligacjiNajczęściej występującą formą świadczenia pieniężnego z obligacji jest oprocentowanie wypłacane okresowo w postaci kuponów odsetkowych. Stanowi ono zysk dla posiadacza obligacji oraz koszt dla jej emitenta. Oprocentowanie może być stałe lub zmienne. Zmienne jest zwykle uzależnione od stóp rynkowych lub rentowności bonów skarbowych. Inną formą świadczenia pieniężnego jest dyskonto otrzymywane przy sprzedaży obligacji. W okresie ważności takich obligacji nie są dokonywane wypłaty odsetkowe, dlatego określa się je mianem obligacji zerokuponowych.
Schemat. Świadczenia z obligacji
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Do praw związanych z obligacjami można zaliczyć możliwość ich zamiany na obligacje kolejnych emisji (tzw. rolowanie) lub zamiany na akcje emitenta (tzw. obligacje zamienne). Decyzję o zamianie obligacji na określoną liczbę akcji emitenta podejmuje posiadacz obligacji.
Emitowanie obligacji zamiennych jest szczególnie korzystne dla spółek rozpoczynających działalność i mających dobre perspektywy rozwoju. Założyciele spółki mają dzięki temu w początkowej fazie wzrostu firmy decydujący wpływ na kierunek jej rozwoju. Przy takim rozwiązaniu uzyskany wskaźnik zysku netto na akcję jest korzystniejszy niż przy emisji akcji. Spółka wykorzystuje w ten sposób efekt dźwigni finansowej. Warto dodać, że oprocentowanie obligacji zamiennych może być też niższe niż obligacji zwykłych.
Rating jako ocena wiarygodności
Planując emisję obligacji, należy zastanowić się, czy inwestorzy będą skłonni kupić wyemitowane przez przedsiębiorstwo papiery wartościowe. Powodzenie emisji zależy od dwóch głównych czynników - zysku możliwego do osiągnięcia przez posiadacza obligacji (czyli zazwyczaj od wysokości oprocentowania obligacji) oraz od ryzyka niewywiązania się emitenta ze swojego zobowiązania. Każdy z nas, pożyczając pieniądze, zastanawia się przecież, czy będzie w stanie je później odzyskać od dłużnika.
Miarą ryzyka kredytowego emitentów dłużnych papierów wartościowych jest rating. Ocenę ratingową danego podmiotu wydają niezależne podmioty - tzw. agencje ratingowe, które przeprowadzają jakościową klasyfikację papierów dłużnych pod kątem wiarygodności finansowej ich emitentów oraz warunków rynkowych. Ocena ratingowa jest istotna przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, ponieważ analiza prowadzona przez agencje jest szersza i dokładniejsza niż tradycyjna analiza finansowa. W rezultacie odsetki, czyli cena, jaką emitent obligacji płaci za pożyczane na rynku pieniądze, zależy od oceny ratingowej. Agencja ratingowa stale monitoruje nadany przez siebie rating i jeśli są ku temu podstawy - może zmienić swoją ocenę.
Emisja publiczna i niepubliczna
Emisja obligacji, podobnie jak akcji, może być przeprowadzona w formie emisji publicznej lub niepublicznej. Oferta publiczna i wprowadzenie obligacji do obrotu regulowanego wymaga zatwierdzenia przez Komisję Nadzoru Finansowego prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego. Wtórny obrót obligacjami może odbywać się na Giełdzie Papierów Wartościowych, MTS-CeTO lub pomiędzy instytucjami finansowymi.
Oferta nabycia obligacji może być również skierowana do mniej niż 100 osób. Jest to oferta niepubliczna. Wówczas nie jest wymagane zatwierdzanie prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego.
Zalety i wady obligacji
Rozważając możliwość pozyskania kapitału poprzez emisję obligacji, należy wziąć pod uwagę zalety i wady takiego rozwiązania, w szczególności w porównaniu z kredytem bankowym. To, która forma finansowania okaże się korzystniejsza, zależy od szczegółowych warunków dotyczących zarówno samej emisji obligacji, jak i pozyskania innych źródeł finansowania. Każdy przypadek należy więc rozpatrywać indywidualnie.
Tabela 1. Zalety emisji obligacji
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Tabela 2. Wady emisji obligacji
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Koszt finansowania
Koszt pozyskanego kapitału to niezwykle istotne kryterium z punktu widzenia rachunku ekonomicznego przedsiębiorstwa, gdyż wpływa on na rentowność projektu finansowanego z uzyskanych środków. Na koszty emisji obligacji składają się przede wszystkim koszty wypłacanych obligatariuszom odsetek oraz koszty związane z przeprowadzeniem emisji. Na wysokość tych kosztów wpływa wiele czynników, m.in. możliwości negocjacyjne spółki, jej wielkość, sposób zabezpieczenia emisji czy uzyskany rating.
Do kosztów przeprowadzenia emisji zaliczyć można przede wszystkim koszt zatrudnienia podmiotów, które wspomogą spółkę podczas przygotowania emisji (np. doradców prawnych, finansowych, firm ratingowych itp.). Dodatkowe koszty pojawiają się, gdy spółka zdecyduje się na publiczną emisję obligacji (promocja, wynagrodzenie ewentualnych subemitentów).
Zabezpieczenie obligacji
Obligacje mogą być emitowane jako zabezpieczone lub niezabezpieczone. Zabezpieczone dają nabywcy gwarancję zwrotu kwoty nominalnej długu razem z należnymi odsetkami. Są one zatem bardziej cenione przez inwestorów, szczególnie instytucjonalnych. Wiąże się z nimi niższe ryzyko inwestycyjne, co znacznie podnosi ich atrakcyjność inwestycyjną. Zabezpieczenie obligacji zazwyczaj polega na ustanowieniu hipoteki czy udzieleniu gwarancji przez inny podmiot (np. popularnym rodzajem zabezpieczenia jest ustanowienie hipoteki na nieruchomości należącej do spółki).
Rozwój polskiego rynku obligacji korporacyjnych jest wciąż wysoce niezadowalający. Małe zainteresowanie emisjami dłużnych papierów wartościowych zapewne wynika z wysokich opłat oraz z konserwatywnego podejścia zarządów wielu firm. Kredyt bankowy wydaje się wygodniejszą formą pozyskania kapitału. Nie wymaga podejmowania przedsięwzięć związanych z uplasowaniem emisji ani zajmowania się pracochłonnymi procedurami wynikającymi z procesu emisji. Warto jednak zastanowić się również nad emisją obligacji jako formą pozyskania kapitału dla firmy.
UWAGA
Emitent obligacji odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z obligacji, z wyjątkiem emisji obligacji przychodowych.
Agnieszka Wieczorek
specjalista z zakresu funduszy strukturalnych i finansów