Z punktu widzenia agenta rozliczeniowego i akceptanta kart najważniejszą rzeczą jest to, aby możliwe było przeprowadzenie transakcji w określonym punkcie, przy wykorzystaniu karty klienta. Warunkowane jest to przynależnością karty do jednego z systemów, które obsługiwane są w danym punkcie akceptującym. Dla posiadacza karty informacją wskazującą na możliwość dokonania zapłaty kartą w określonym punkcie jest oznakowanie go logo systemu odpowiadającego logo znajdującemu się na karcie.
Z punktu widzenia posiadacza liczba punktów, w których może dokonywać płatności kartą, ma podstawowe znaczenie. Podkreślić jednak należy, że karta płatnicza nie jest jedynie instrumentem dokonywania zapłaty za nabywane towary czy świadczone usługi. Funkcjonalności poszczególnych kart płatniczych sprawiają, iż należycie wykorzystywane mogą się stać wygodnym i efektywnym instrumentem zarządzania finansami zarówno z punktu widzenia budżetu domowego, jak również, w przypadku kart firmowych, budżetu przedsiębiorcy.
Biorąc pod uwagę cechę wymienioną jako ostatnią, można wskazać na jeden z podziałów kart, który określić można mianem podmiotowego. W tym przypadku kryterium podziału jest status posiadacza karty płatniczej.
Właściciel, posiadacz, użytkownik
Posiadaczem karty jest podmiot, który zawiera z wydawcą karty umowę karty płatniczej. W przypadku, gdy jest to osoba fizyczna, a karta nie będzie przeznaczona do regulowania zobowiązań związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, karta określana jest mianem prywatnej. W innych przypadkach, gdy umowa podpisywana jest przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą lub osobę prawną, będziemy mieli do czynienia z tzw. kartami firmowymi, określanymi inaczej jako karty typu biznes.
W tym miejscu konieczne jest wyraźne rozgraniczenie trzech podmiotów - właściciela, posiadacza i użytkownika karty. Nazwy te wielokrotnie używane są zamiennie, co jest niezgodne zarówno z prawidłowym nazewnictwem praktycznym, jak również z definicjami ustawowymi.
Wydawcą karty jest podmiot (najczęściej bank), którego logo, nazwa umieszczone są na karcie. Posiadaczem karty jest osoba (podmiot) zawierający z wydawcą umowę o wydanie karty płatniczej. W przypadku kart prywatnych posiadacz karty będzie równocześnie osobą, która posługuje się tym instrumentem płatniczym. W przypadku kart typu biznes sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana. W odniesieniu do tego rodzaju kart posiadaczem jest podmiot podpisujący z wydawcą umowę karty płatniczej, natomiast osobą faktycznie posługującą się kartą jest tak zwany użytkownik - czyli osoba wskazana w umowie jako uprawniona do posługiwania się kartą. Zasada ta nie ma znaczenia w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą. Taka osoba jest w tej sytuacji posiadaczem. W przypadku osób prawnych sytuacja jest inna.
Osoba prawna działa za pośrednictwem swoich organów lub pełnomocników, którzy są umocowani do jej reprezentowania zarówno w zakresie praw, jak i obowiązków, w tym zaciągania zobowiązań finansowych. W ramach prowadzonej działalności osoba prawna może podpisać z wydawcą karty umowę, w której jako posiadacz karty wskaże osoby umocowane do posługiwania się kartami w jej imieniu i do dokonywania transakcji obciążających rachunek karty posiadacza, czyli w tym przypadku osoby prawnej. Osoby takie otrzymują, poprzez wskazanie ich w umowie karty płatniczej, umocowanie do dokonywania płatności kartami wydanym na rzecz osoby prawnej i obciążania przez to jej rachunku kwotami zrealizowanych transakcji.
Krąg użytkowników kart firmowych nie jest ograniczony jedynie do przedstawicieli ustawowych danej osoby prawnej. Użytkownikami kart firmowych mogą być również pracownicy, którzy w ramach wykonywanych obowiązków muszą dokonywać wielu transakcji (np. pracownicy zaopatrzenia) albo dokonywać innego rodzaju płatności związanych np. z regulowaniem należności za paliwo (jest to częsty przypadek w firmach transportowych).
W przypadku kart prywatnych również spotykana jest instytucja użytkownika karty. Są to te osoby, na rzecz których wydawane są tzw. karty dodatkowe. Również w tej sytuacji wydanie karty dodatkowej jest możliwe po wskazaniu przez posiadacza w umowie osoby, na rzecz której wydana zostanie karta dodatkowa.
Podsumowując można stwierdzić, iż posiadaczami kart płatniczych mogą być osoby fizyczne oraz inne podmioty, które zawarły z wydawcami kart umowę o kartę płatniczą, natomiast użytkownikami kart są jedynie osoby fizyczne, które zostały uprawnione do posługiwania się kartami w umowie zawartej przez posiadacza z wydawcą.
Kryterium kredytowe
Drugim z kryteriów, według którego można dokonywać podziału kart płatniczych, jest kryterium kredytowe. Jest to kryterium ściśle związane ze sposobem korzystania i tytułu do korzystania ze środków przez posiadacza karty.
Według tego kryterium karty płatnicze dzielone są w praktyce na trzy kategorie: kart debetowych, kart obciążeniowych oraz kart kredytowych. Ciekawostką może być fakt, iż ten podział praktyczny nie znalazł potwierdzenia w definicji karty płatniczej, która zawarta jest w ustawie Prawo bankowe. Ustawodawca przeprowadził bowiem podział kart płatniczych na karty służące do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty bądź do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty przy wykorzystaniu kredytu.
Karty debetowe
Karty debetowe, które są najpopularniejszym elektronicznym instrumentem płatniczym w naszym kraju, służą do dokonywania zapłaty i wypłaty gotówki do wysokości środków znajdujących się na rachunku posiadacza karty. Niejednokrotnie karty debetowe posiadają możliwość nieznacznego przekroczenia powyższego limitu w tej części nabierają charakteru karty obciążeniowej bądź kredytowej. Karty debetowe znajdują zastosowanie zarówno do dokonywania zapłaty, jak i do pobierania gotówki z bankomatu. Podkreślić należy, iż w przypadku posiadania, oprócz karty debetowej, karty obciążeniowej i kredytowej, dokonywanie zapłaty przy wykorzystaniu karty debetowej każdorazowa transakcja zapłaty będzie bezpośrednio pomniejszała ilość środków, jakie pozostają do dyspozycji na rachunku powiązanym z kartą, na którym zgromadzone są środki posiadacza. Natomiast w przypadku karty kredytowej i obciążeniowej każdorazowa zapłata będzie pomniejszała ilość środków udostępnionych posiadaczowi przez bank.
Ważne!
W przypadku podjęcia decyzji o spłacie w terminie spłaty jedynie kwoty minimalnej pozostałe nieuregulowane zobowiązanie traktowane jest jak kredyt. Oprocentowanie kredytu jest liczone od dnia pierwszej transakcji. W przypadku spłaty całości zadłużenia we wskazanym na wyciągu terminie posiadacz nie płaci odsetek od przyznanego kredytu. Za pomocą karty kredytowej nie należy pobierać pieniędzy z bankomatu. Odsetki kredytowe będą bowiem naliczane od dnia dokonania tej transakcji
Różnice między kartami
Zarówno karty obciążeniowe, jak i kredytowe należy zaliczyć do kart posiadających w swojej konstrukcji element kredytowy. Różnica pomiędzy nimi polega na zasadach i terminie kredytowania posiadacza karty. Konstrukcja kart obciążeniowych oparta jest na instytucji nazywanej kredytem kupieckim. W rzeczywistości posiadacz tego rodzaju karty może dokonywać transakcji do wysokości przyznanego limitu, obowiązującego w okresie rozliczeniowym. Po zakończeniu okresu rozliczeniowego posiadacz karty ma obowiązek, po otrzymaniu od wydawcy karty zestawienia operacji (transakcji) wraz z informacją o wysokości zobowiązania powstałego w okresie rozliczeniowym, do posiadania na rachunku wskazanym przez wydawcę karty, środków, które umożliwią pokrycie wartości wydatków poniesionych przez posiadacza z wykorzystaniem karty. Wydawca jakby automatycznie obciąży ten rachunek kwotą wynikającą z zestawienia operacji. Karta obciążeniowa pozwala na dokonywanie transakcji w okresie rozliczeniowym nawet bez posiadania w tym czasie pieniędzy na rachunku. Posiadacz musi jednak mieć środki na rachunku na całkowitą spłatę zobowiązania we wskazanym na zestawieniu operacji terminie.
Karty obciążeniowe polecić należy przede wszystkim osobom, np. wykonującym wolne zawody oraz innym posiadającym pewne okresowe wpływy na rachunek, które jednak zazwyczaj nie są uwzględniane przy wyliczaniu zdolności kredytowej (np. umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o przeniesienie praw autorskich).
Limit wydatków
Karty kredytowe przeznaczone są dla klientów, którzy legitymują się zdolnością kredytową. Posiadanie zdolności kredytowej umożliwia bankowi przyznanie klientowi określonej kwoty kredytu na rachunku kredytowym powiązanym z kartą kredytową. Limit ten wyznacza górną granicę wydatków, których może dokonać posiadacz tego typu karty płatniczej. Po zakończeniu okresu rozliczeniowego posiadacz otrzymuje od wydawcy informację o wysokości zadłużenia i terminie jego spłaty. Posiadacz karty jest informowany również o kwocie tzw. spłaty minimalnej. W przypadku podjęcia decyzji o spłacie w terminie spłaty jedynie kwoty minimalnej pozostałe nieuregulowane zobowiązanie traktowane jest jak kredyt. Oprocentowanie kredytu jest liczone od dnia pierwszej transakcji. W przypadku spłaty całości zadłużenia we wskazanym na wyciągu terminie posiadacz nie płaci odsetek od przyznanego kredytu. Za pomocą karty kredytowej nie należy pobierać pieniędzy z bankomatu. Odsetki kredytowe będą bowiem naliczane od dnia dokonania tej transakcji.
Technologia zapisu
Z punktu widzenia technologii zapisu informacji na karcie wyróżnia się trzy rodzaje kart płatniczych - karty tłoczone, którymi transakcje dokonywane są w terminalach ręcznych, karty z paskiem magnetycznym, karty mikroprocesorowe oraz wszelkiego rodzaju karty hybrydowe, na których znajdują się co najmniej dwa rodzaje zapisu nośnika informacji, np. pasek magnetyczny i mikroprocesor.
Stopień zaawansowania technologicznego nośnika informacji powinien być brany pod uwagę zarówno przez posiadacza, jak i akceptanta kart płatniczych. Kwestia dotycząca podejścia akceptanta do zaawansowania technologicznego kart jest ściśle związana z podejmowaniem decyzji o rodzaju terminala, który ma funkcjonować w punkcie akceptującym, i została opisana w poprzednim artykule naszego cyklu. Z punktu widzenia posiadacza karty kwestia wyboru karty ze względu na technologię jest ściśle związana z problematyką bezpieczeństwa dokonywania transakcji, możliwością wyposażenia karty w funkcje dodatkowe, jak również determinuje ilość punktów, w których można dokonać transakcji. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż obecnie niewiele jest kart wyposażonych jedynie w wypukłodruk (tłoczone) bądź wyłącznie w mikroprocesor. Patrząc perspektywicznie należy stwierdzić, iż przyszłością są karty posiadające pasek magnetyczny i mikroprocesor. Karty takie są akceptowane zarówno w terminalach i bankomatach przystosowanych do dokonywania transakcji na podstawie danych z paska magnetycznego, jak również transakcji z wykorzystaniem mikroprocesora. Wyposażenie karty w odpowiedni mikroprocesor umożliwi również dokonywanie transakcji bezkontaktowych (bezstykowych), pod warunkiem posiadania przez punkt akceptujący odpowiedniego terminala.
Karty podarunkowe
Należy również wspomnieć o tym, iż w chwili obecnej na rynku funkcjonują również instrumenty podobne z wyglądu do kart płatniczych, które jednak nie są kartami płatniczymi w rozumieniu prawa bankowego. Kartami tymi są tzw. karty przedpłacone na okaziciela. Są to elektroniczne instrumenty płatnicze, które z wyglądu przypominają karty płatnicze, jednak inna jest procedura ich wydania i działania. Aby otrzymać tego rodzaju kartę, konieczne jest wpłacenie określonej kwoty na rachunek karty w banku, za pośrednictwem którego rozliczane są transakcje. Różnicą w odniesieniu do kart płatniczych jest fakt, iż rachunek ten jest powiązany z konkretną kartą, nie zaś z konkretną osobą. Z tego właśnie względu karty te zdobywają coraz większą popularność jako karty podarunkowe. Ich funkcja jest jednak analogiczna jak w przypadku kart płatniczych - dokonywanie płatności za nabywane towary bądź świadczone usługi.
REMIGIUSZ W. KASZUBSKI
dr hab., dyrektor w Związku Banków Polskich
JĘDRZEJ GRODZICKI
doradca prezesa Związku Banków Polskich