rada
Przedsiębiorca, ubiegając się o taki sam kredyt w różnych bankach, będzie musiał przedstawić różne zabezpieczenia. Dlatego przed ostateczną decyzją warto przeanalizować kilka ofert. W większości przypadków banki wskazują tylko sugerowane zabezpieczenia i ich poziom, natomiast to, które z nich zostaną zastosowane, zależy już od konkretnego przypadku. Zasadniczo warunki zabezpieczenia można z bankami negocjować, podobnie jak oprocentowanie czy sposób spłaty kredytu.
uzasadnienie
Pierwszą rzeczą, jaką bank zbada w przypadku ubiegania się o kredyt zarówno inwestycyjny, jak i obrotowy, będzie to, czy kredytobiorca posiada zdolność kredytową, czyli zdolność spłaty rat zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami. Zdolność kredytowa określana jest indywidualnie przez bank i zależy m.in. od: wysokości dochodów osiąganych przez kredytobiorcę, jego przepływów pieniężnych, wielkości kredytu, okresu jego spłaty oraz wielkości oprocentowania, czyli generalnie od wysokości raty. Wpływa to także na rodzaj i wysokość oczekiwanego przez bank zabezpieczenia.
Dopiero po pozytywnym zaopiniowaniu zdolności kredytowej przedsiębiorstwa bank może udzielić mu kredytu. Jednak kredyt prawie zawsze wymaga od kredytobiorcy ustanowienia stosownego zabezpieczenia, które będzie chronić interesy banku oraz jego pozostałych klientów (np. właścicieli depozytów).
Banki stosują obecnie wiele sposobów, aby zabezpieczyć udzielane kredyty. Nawet bowiem po wnikliwym zbadaniu zdolności kredytowej przedsiębiorstwa mogą zajść niespodziewane wydarzenia, które zmienią sytuację finansową kredytobiorcy, w efekcie nie będzie on w stanie terminowo i w pełnej wysokości regulować swoich zobowiązań wobec banku. Jedynym ratunkiem będzie wtedy właśnie zaspokojenie z ustanowionego zabezpieczenia kredytu.
To, w jaki sposób zostanie zabezpieczona konkretna umowa kredytowa, zależy od jej cech. Można tutaj wymienić m.in.:
• rodzaj i wysokość wierzytelności - suma ustanowionych zabezpieczeń powinna być wyższa od kwoty udzielonego kredytu wraz z odsetkami; zasadą jest, że im niższą płynność wykazuje zabezpieczenie, tym jego kwota powinna być wyższa;
• formę prawną dłużników i poręczycieli - inaczej bank będzie podchodził do zabezpieczeń udzielonych przez spółki prawa handlowego o ograniczonym kapitale własnym (odpowiedzialności) niż np. do spółek cywilnych, które gwarantują spłatę całym swoim majątkiem;
• długość trwania kredytu - przy udzielaniu kredytu krótkoterminowego wartość przedmiotu zabezpieczenia prawdopodobnie nie zmieni się, natomiast w przypadku kredytów długoterminowych wartość zabezpieczenia może ulegać zmniejszeniu lub zwiększeniu (np. gdy zabezpieczeniem jest nieruchomość, której cena wzrośnie); w długim okresie może znacząco zmienić się również np. sytuacja finansowa poręczycieli;
• sytuację finansową, gospodarczą oraz majątkową przedsiębiorcy;
• sposób ustanowienia zabezpieczenia, zakres odpowiedzialności wynikającej z zabezpieczenia;
• przewidywany nakład pracy banku przy ustanowieniu zabezpieczenia;
• koszt ustanowienia zabezpieczenia - opłaty związane z ustanowieniem zabezpieczeń zwykle ponoszą kredytobiorcy, jednak obu stronom umowy powinno zależeć, aby zaproponowane zabezpieczenia były możliwie jak najtańsze i najłatwiejsze do uzyskania;
• ryzyko związane z udzielaniem kredytów w tej samej branży lub podmiotom powiązanym kapitałowo - jest to kwestia szczegółowo regulowana przez normy zawarte w prawie bankowym;
• realną możliwość zaspokojenia się z przyjętego zabezpieczenia - bankowi dużo łatwiej zaspokoić roszczenie np. z zabezpieczenia w formie środków na rachunku bieżącym niż dochodzić roszczeń z hipoteki.
Należy podkreślić, że bank ustala bardzo ogólnie, jakie zabezpieczenia akceptuje w przypadku poszczególnych kredytów. Często możliwe są negocjacje co do zabezpieczenia udzielanego kredytu. Dlatego nie można jednoznacznie określić, że zawsze w przypadku określonego rodzaju kredytu wystąpi dane zabezpieczenie.
Kredyty zaciągane przez przedsiębiorstwa można podzielić na dwie główne grupy: kredyty inwestycyjne i kredyty obrotowe. W związku z tym można wyróżnić najczęściej występujące w praktyce rodzaje zabezpieczeń.
Wśród zabezpieczeń stosowanych w odniesieniu do kredytów inwestycyjnych udzielanych małym oraz średnim firmom najbardziej popularne są:
• zastaw lub przewłaszczenie na przedmiocie inwestycji,
• hipoteka,
• weksel i poręczenie wekslowe,
• blokada środków na rachunkach bankowych i depozytowych.
Spośród wymienionych zabezpieczeń największą popularnością cieszy się zastaw lub przewłaszczenie na zabezpieczenie. Przewłaszczenie polega na tym, że dłużnik przenosi na wierzyciela własność swej rzeczy z równoczesnym zobowiązaniem się wierzyciela do przeniesienia własności tej rzeczy z powrotem na dłużnika po zaspokojeniu wierzytelności.
Natomiast zastaw to przekazanie bankowi ruchomości (rzeczy, przedmiotu) jako dodatkowej gwarancji zwrotu długu. Istotne jest to, że wierzyciel może odstąpić od fizycznego przejęcia w posiadanie zastawionej rzeczy i pozostawić ją u dłużnika.
W przypadku kredytowania nieruchomości (budynków, budowli, hal produkcyjnych) najczęściej stosowanym zabezpieczeniem jest hipoteka. W prawie polskim hipoteka polega na dokonaniu wpisu do księgi wieczystej prowadzonej przez sąd rejonowy. Hipoteka daje wierzycielowi pierwszeństwo dochodzenia swych praw do danej nieruchomości.
UWAGA!
Przy zastosowaniu wymienionych zabezpieczeń często konieczne jest ubezpieczenie kredytowanej maszyny, pojazdu czy nieruchomości i przeniesienie pełni praw z polisy na bank. Koszty z tym związane pokrywa kredytobiorca.
Kolejnym możliwym do zastosowania zabezpieczeniem kredytu jest blokada środków na rachunkach bieżących lub depozytowych. Z punktu widzenia banku jest to najlepsze zabezpieczenie, gdyż charakteryzuje się największą płynnością. Niestety, tego samego nie może powiedzieć przedsiębiorca. Firmy wolą inwestować wolne środki pieniężne, niż zamrażać je na kontach bankowych jako zabezpieczenie zaciągniętego kredytu. Jest to niewątpliwa wada tego typu zabezpieczenia.
Jeżeli kredytobiorcą są mikrofirmy oraz małe firmy, mogą również skorzystać z poręczenia wekslowego lub wekslain blanco. W przypadku weksla in blanco niespłacenie kredytu daje bankowi prawo wpisania na wekslu kwoty wynikającej z pozostałego do spłaty zadłużenia. Skorzystanie przez bank z poręczenia wekslowego możliwe jest wtedy, gdy na wekslu wskazana zostanie trzecia osoba lub inny podmiot, który zobowiązuje się do pokrycia weksla.
UWAGA!
Bank może zażądać ustanowienia kilku zabezpieczeń. Jest to uzależnione od tego, jak bank ocenia kredytobiorcę oraz ryzyko związane z udzieleniem kredytu.
W przypadku kredytu obrotowego zabezpieczenie mogą stanowić wszystkie wymienione wcześniej zabezpieczenia stosowane przy kredytach inwestycyjnych. Jednak w tym przypadku banki stosują także:
• bankowy zastaw rejestrowy,
• cesję wierzytelności.
Zastaw rejestrowy został wprowadzony w 1996 r. na mocy ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Do jego ustanowienia potrzebna jest pisemna umowa między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawu.
Drugim często stosowanym zabezpieczeniem w przypadku kredytów obrotowych jest cesja wierzytelności na zabezpieczenie. Polega ona na zabezpieczeniu wierzytelności banku w formie umowy między bankiem a jego klientem. Kredytobiorca ceduje (przenosi) na bank swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej. Akt cesji wierzytelności powinien być dokonany w formie pisemnej. Zabezpieczenie to jest zazwyczaj stosowane jako zabezpieczenie dodatkowe.
Łukasz Kusak
ekspert w zakresie finansów i funduszy europejskich, pracownik redakcji