CO STANOWI PRAWO
Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał (art. 876 par.1 kodeksu cywilnego). O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga zakres zobowiązania dłużnika. W braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny (art. 881 k.c.). Z chwilą gdy dług główny staje się wymagalny, wierzyciel może według swego wyboru żądać całości lub części świadczenia od dłużnika głównego i poręczyciela łącznie lub od każdego z nich z osobna, przy czym aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela obaj dłużnicy pozostają zobowiązani (art. 366 k.c.).
Zgodnie z art. 510 par. 1 k.c. przelew (cesja) jest przeniesieniem wierzytelności przez wierzyciela na osobę trzecią, przy czym umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności wywołuje skutek rozporządzający i przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że ustawa stanowi inaczej lub strony inaczej postanowiły. Zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych (art. 101 ust. 1 prawa bankowego). Cesja na zabezpieczenie spłaty wierzytelności banku także wywołuje skutek rozporządzający, przenosząc wierzytelność na bank. Ma ona jednak na celu nie spłatę zadłużenia, lecz zabezpieczenie jego spłaty (wyrok SN z 8 marca 2005 r., IV CK 628/04).
EKSPERT RADZI
W świetle postanowień art. 510 kodeksu cywilnego oraz art. 101 prawa bankowego dopuszczalne jest zawarcie umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie spłaty kredytu bankowego. Umowa taka, o ile strony nie postanowiły inaczej, wywołuje skutek rozporządzający i przenosi wierzytelność na bank (cesjonariusza). Strony powinny zawrzeć w niej postanowienie o powrotnym przejściu wierzytelności na cedenta po spłacie przez niego kredytu. Zastrzeżenie to może przybrać postać warunku rozwiązującego, którego spełnienie powoduje z mocy prawa przejście wierzytelności z powrotem na zbywcę. Mogą też zawrzeć, charakterystyczne dla tego rodzaju przelewu, zobowiązanie się cesjonariusza do korzystania z wierzytelności w sposób ograniczony celem przelewu - zabezpieczeniem wierzytelności.
W sprawie podstawowe znaczenie ma rozstrzygnięcie kwestii, czy umowa przelewu między spółką z o.o. a bankiem nastąpiła w celu zabezpieczenia niespłaconego przez spółkę kredytu, czy też w celu spłaty kredytu i w konsekwencji wygaśnięcia długu. Innymi słowy, czy był to przelew na spłatę zaciągniętego kredytu (art. 510 par. 1 k.c. w zw. z art. 453 k.c.), czy też przelew na zabezpieczenie jego spłaty (art. 510 par. 1 k.c. w zw. z art. 101 ustawy Prawo bankowe).
Należy stwierdzić, że była to umowa przelewu na zabezpieczenie i nie spowodowała ona wygaśnięcia długu kredytowego, którego poręczycielem był przedsiębiorca.
Treść umowy zawierała bowiem istotne elementy umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie spłaty kredytu, choć w nazwie nie odwołuje się wprost do takiego charakteru umowy. Nie ma to jednak żadnego znaczenia, bowiem wola stron została wyrażona dostatecznie jasno w samej treści umowy. Wolą stron umowy było dokonanie przelewu wierzytelności na zabezpieczenie niespłaconego kredytu (causa cavendi), a nie przelewu na jego spłatę. Ten cel ujawnia się przez wskazanie w umowie, że po spłacie kredytu wierzytelność stanie się z powrotem własnością cedenta. Wystarczające w takim wypadku było zastrzeżenie w umowie przelewu tzw. cesji zwrotnej pod warunkiem rozwiązującym. Cedowana wierzytelność powróciłaby z mocy samego prawa do majątku cedenta z chwilą spłaty w terminie zabezpieczonego długu (art. 101 par. 1 prawa bankowego). Należy wskazać także, że bank zobowiązał się, iż będzie korzystał z przelanej wierzytelności w sposób wyznaczony celem przelewu, którym jest zabezpieczenie spłaty kredytu. Nawet jeżeli bank dysponowałby wierzytelnością w inny sposób (niekorzystny dla cedenta), to może rodzić to jedynie roszczenie odszkodowawcze. Nie ma natomiast wpływu na skuteczność dokonanego przelewu na zabezpieczenie.
Prawidłowa jest zatem kwalifikacja prawna tej umowy jako umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie spłaty kredytu bankowego, jak również stwierdzenie, iż umowa miała podwójny skutek: zobowiązująco-rozporządzający i przeniosła wierzytelność na bank. Wobec tego brak jest podstaw do pozbawienia wykonalności bankowego tytułu wykonawczego obejmującego ten dług. Przedsiębiorca musi przygotować się na to, że komornik na podstawie bankowego tytułu wykonawczego, z klauzulą wykonalności nadaną przez sąd, zażąda od niego spłaty pełnej wysokości zobowiązania wobec banku, jako współdłużnika solidarnego z tytułu umowy poręczenia.
O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ
l Umowa o przelew wierzytelności także wtedy, gdy zawarta jest w celu zabezpieczenia i dotyczy wierzytelności przyszłych, przenosi wierzytelność na cesjonariusza w dacie zawarcia umowy z mocy samego prawa. Fakt, iż przelew ten dokonany został na zabezpieczenie, oznacza jedynie obowiązek cesjonariusza korzystania z tej wierzytelności w granicach określonych przez cel przelewu.
l Umowa przelewu wierzytelności na zabezpieczenie spłaty innej wierzytelności nie jest zwykłą umową przelewu i może nie wywoływać skutku rozporządzającego wskazanego w art. 510 par. 1 k.c. Jednak zgodnie z postanowieniami tego przepisu, inny skutek takiej umowy musiałby wynikać jedynie z ustawy albo umowy stron.
PODSTAWA PRAWNA
l Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
l Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.).
PIOTR TROCHA
aplikant sądowy przy Sądzie Okręgowym w Warszawie