Trybunał Konstytucyjny w lutym 2010 r. uznał za niezgodny z Konstytucją § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wypowiedział się w tym wyroku w zakresie braku możliwości zwolnienia ze składek świadczeń rzeczowych przyznawanych zleceniobiorcom na podstawie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy. Odpowiedź wynikała z ograniczenia pytaniem prawnym. Jednak wiadomo było, co wynikało również z uzasadnienia TK do tego wyroku, że wyłączenie zleceniobiorców z grona ubezpieczonych korzystających ze zwolnienia od składek powoduje niekonstytucyjność całego rozporządzenia.
Trybunał Konstytucyjny odroczył o 12 miesięcy utratę mocy obowiązującej przepisu. Jednak Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej od razu podjęło działania zmierzające do znowelizowania całego rozporządzenia. Nowelizacja obowiązuje od 1 sierpnia 2010 r. i stanowi, że do zleceniobiorców należy stosować nie tylko § 2, ale również § 3 i 4 rozporządzenia składkowego. Oznacza to, że wskutek nowelizacji od sierpnia:
1) zleceniobiorcy mają prawo do zwolnienia od składek przychodów wymienionych w § 2 ust. 1 rozporządzenia (m.in. świadczeń bhp, należności za czas podróży odbytych w celach służbowych itd.),
2) przychody zleceniobiorców osiągnięte w walutach obcych należy przeliczać na złote według zasad określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych (dotychczas przeliczenie następowało na podstawie tych samych przepisów; obecnie zmieniła się jedynie podstawa prawna do stosowania tego przeliczenia),
3) do zleceniobiorców należy stosować zasady wyceny świadczeń w naturze, które do tej pory obowiązywały pracowników, określone w § 3 rozporządzenia, tj.:
• rzeczy i usług wchodzących w zakres działalności zleceniodawcy - według cen stosowanych wobec innych odbiorców,
• rzeczy i usług zakupionych przez zleceniodawcę - według cen zakupu,
• udostępnienie lokalu mieszkalnego:
- w wysokości czynszu wyznaczonego przez gminę - dla lokali komunalnych,
- w wysokości czynszu w spółdzielni - dla lokali spółdzielczych typu lokatorskiego lub własnościowego,
- w wysokości czynszu określonego według zasad i stawek dla mieszkań komunalnych na danym terenie, a w miastach w danej dzielnicy - dla innych mieszkań własnościowych oraz domów prywatnych,
- w wysokości kosztu potwierdzonego rachunkiem wystawionym przez hotel - dla lokali w hotelach.
Dotyczy to również innych osób, które są uznawane do celów ubezpieczeń społecznych za zleceniobiorców - tj. wykonawców umów agencyjnych oraz innych umów o świadczenie usług, do których mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące umów zlecenia.
Część firm postanowiła stosować zwolnienia od składek niektórych przychodów zleceniobiorców już od marca 2010 r. Ryzykowali tym, że ZUS nakaże opłacić te składki. Jednak mało prawdopodobne było, by po odwołaniu się od decyzji ZUS w tej sprawie sąd podzielił zdanie ZUS, ponieważ podstawą orzeczenia byłby niekonstytucyjny przepis.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 lutego 2010 r., sygn. akt 16/09 - Dz.U. Nr 31, poz. 167
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 lipca 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - Dz.U. Nr 127, poz. 860
• § 2-4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - Dz.U. Nr 161, poz. 1106; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2434
Joanna Kalinowska
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych