W ostatnim czasie można zaobserwować szczególną aktywność europejskiego ustawodawcy w zakresie zmian w europejskim prawie spółek. Przedmiotem jego zainteresowania są w szczególności następujące obszary: harmonizacja prawa materialnego prawa spółek, swoboda osiedlania się oraz łączenia się spółek w ramach państw członkowskich oraz ponadnarodowe typy spółek. Jesteśmy świadkami rewolucji w prawie spółek dokonującej się na poziomie Unii Europejskiej, która dotyka także Polski jako państwa członkowskiego. Doniosłe znaczenie miało tu orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, a w szczególności dotyczące swobody przyznawanej przedsiębiorcom w zakresie wyboru systemu prawnego, któremu będą podlegać zawiązywane przez nich spółki, a także spółki powstające w wyniku procesów określanych transgranicznym łączeniem (sprawa Centros, Überseering, Inspire Art., Sevic). Nowym otwarciem stał się także przyjęty przez Komisję Europejską w 2003 roku. Plan modernizacji prawa spółek i poprawy ładu korporacyjnego w Unii Europejskiej stanowiący kontynuację propozycji Grupy Ekspertów sformułowanych w 2002 roku. Ponadto impulsem do zmian w prawie spółek jest międzynarodowa dyskusja poświęcona zasadom ładu korporacyjnego w publicznych spółkach akcyjnych. Te wszystkie elementy powodują, że prawnicy zaczynają mówić wspólnym językiem, przy wszystkich dzielących ich różnicach wynikających z różnych tradycji prawnych, tak jak dzieje się to w świecie finansów. Należy podkreślić, że proces wspólnej komunikacji prawników jest już nie tylko cechą charakterystyczną dla grupy entuzjastów zajmujących się prawem porównawczym (komparatystyką prawniczą), ale staje się naturalnym elementem tworzenia wspólnej, europejskiej kultury prawnej opartej na swoistego rodzaju eklektyzmie tradycji prawnych.
Należy więc spodziewać się, że rewolucja, którą obserwujemy w europejskim prawie spółek, wymusi nowe otwarcie w polskim prawie spółek. Polska nieuchronnie stanie przed koniecznością rozpoczęcia dyskusji na temat przewartościowania wielu utrwalonych konstrukcji polskiego prawa spółek, a co się z tym wiąże, głębokiej modernizacji polskiego prawa spółek. Zatrzymanie tego procesu nie jest możliwe przez odwołanie się do argumentu, że nowy kodeks spółek handlowych został uchwalony zaledwie kilka lat temu. Nowe otwarcie w europejskim prawie spółek nastąpiło bowiem już po uchwaleniu polskiego kodeksu. Przewartościowania w polskim prawie spółek będą wymuszane dyrektywami Unii Europejskiej, a częściowo konkurencją krajowych systemów prawa spółek wobec zapowiadanego przez Komisję Europejską radykalnego uproszczenia europejskiego prawa spółek. Ilustrują to bardzo dobrze dwa ostatnie przykłady, jakimi są Dziesiąta Dyrektywa w sprawie transgranicznego łączenia się spółek z 26 października 2005 r. (2005/56/WE) oraz Dyrektywa z 6 października 2006 r. (2006/68/WE), zmieniająca Drugą Dyrektywę (77/91/EWG) w sprawie tworzenia spółek akcyjnych i utrzymywania oraz zmian wysokości ich kapitału. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przygotowała już dwie obszerne nowelizacje kodeksu spółek handlowych, których celem jest implementacja tych dyrektyw.
prof. dr hab. MICHAŁ ROMANOWSKI
Kancelaria Romanowski i Wspólnicy, przewodniczący zespołu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego ds. zmian w prawie spółek