Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną nie zamyka drogi byłemu wspólnikowi do żądania rozliczenia udziałów. Ale roszczenie musi być właściwie skierowane - adresatem powinna być spółka jawna, a nie drugi wspólnik.
Sławomir R. i Wiktor S. byli wspólnikami spółki cywilnej. W umowie spółki określili, że każdy ma w niej po 50 proc. udziałów. Po jakimś czasie Sławomir R. sprzedał wspólnikowi 49 proc. udziałów, ale mimo uzgodnień dotyczących zapłaty, pieniędzy nie dostał. Dlatego zdecydował się na wniesienie sprawy do sądu – pozwał Wiktora S. o 450 tys. zł. Ten zaś w odpowiedzi na pozew stwierdził, że nie było żadnej umowy sprzedaży udziałów, a rozliczyć się mieli po rozwiązaniu spółki.
Sąd I instancji oddalił powództwo. Ustalił, że 7 grudnia 1990 r. panowie zawarli umowę spółki cywilnej z kapitałem założycielskim. Umowę zawarto na czas nieokreślony z możliwością wypowiedzenia. 31 grudnia 1999 r. do umowy dołączono aneks, mocą którego Wiktor S. zobowiązał się świadczyć pracę, ponosić koszty prowadzenia działalności i niezbędne nakłady, a Sławomir R. z dniem 1 stycznia 2000 r. przestał świadczyć pracę. W par. 4 aneksu zapisano, że zysk za poszczególne lata ma być dzielony według udziałów, tzn. 99 proc. dla Wiktora S. i 1 proc. dla Sławomira R. Pełne zaś rozliczenie ma nastąpić po rozwiązaniu spółki. 1 stycznia 2001 r. spółkę cywilną przekształcono w spółkę jawną, w której powód był jeszcze do 1 lipca 2002 r. Potem z niej wystąpił, a swój udział przeniósł na żonę.
Sąd I instancji uznał, że niemożliwe było sprzedanie udziału, gdyż była to współwłasność łączna. Artykuł 863 par. 1 kodeksu cywilnego zakazuje wspólnikowi rozporządzanie udziałem we wspólnym majątku wspólników oraz w poszczególnych składnikach tego majątku. Poza tym spółka cywilna nie została rozwiązana, bo spółka jawna przejęła cały jej majątek, do rozliczenia więc nie było podstawy.
Powód odwołał się, ale sąd II instancji oddalił jego apelację. Podzielił pogląd, że wspólnik nie może rozporządzić udziałem na rzecz innego wspólnika w tej samej spółce, więc nie może być mowy o zapłacie za 99 proc. udziałów powoda. Sławomir R. nie zgodził się z tym i wniósł kasację. Podczas rozprawy przed Sądem Najwyższym jego pełnomocnik podkreślał, że przez 10 lat spółka bogaciła się m.in. dzięki jego pracy, a teraz pozostaje z niczym. Powód nie występuje z żadnymi innymi roszczeniami, a chce tylko sprawiedliwego rozliczenia.
Sąd Najwyższy oddalił kasację, ale z zupełnie innego powodu niż sądy niższych instancji oddaliły powództwo. W ustnym uzasadnieniu wyroku sędzia Teresa Bielska-Sobkowicz zwróciła uwagę, że mylą się sądy, twierdząc, iż wspólnik nie może zadysponować udziałem. Jednak w tej sprawie chodzi o umowę zmiany spółki, a nie sprzedaży udziałów i rozliczenie po rozwiązaniu spółki. Spółka nie została rozwiązana, ale przekształcona, a powód potem z niej wystąpił, bo udział przeniósł na żonę. Nie zamykało i nie zamyka mu to jednak drogi do rozliczenia. Jednak powództwo powinno być skierowane przeciwko spółce jawnej, a nie wspólnikowi. I to właśnie spowodowało, że kasacja została oddalona.
Sygn. akt V CK 434/05
Marta Pionkowska