W efekcie wprowadzanych zmian ograniczony zostanie deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a co za tym idzie – niezbędna dotacja z budżetu państwa. Wpłynie to pozytywnie na ograniczenie wysokości deficytu budżetowego tak, aby dług publiczny nie osiągnął konstytucyjnej granicy 60 proc. PKB.
Przyjęty przez rząd projekt nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie innych ustaw zawiera zmiany w zakresie:
1) podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne od niektórych osób prowadzących działalność gospodarczą;
2) preferencyjnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne od osób rozpoczynających działalność gospodarczą.
Propozycje rządu wprowadzają rozwiązania systemowe polegające na stosowaniu wobec osób prowadzących działalność pozarolniczą reguł uzależniających wysokość odprowadzanych składek do systemu ubezpieczeń społecznych od osiągniętego progu dochodów (albo przychodów) lub podatków z prowadzonej działalności. Rozwiązanie takie wprowadza spójną i jednolitą zasadę traktowania pracowników i osób prowadzących pozarolniczą działalność. Obecnie, niezależnie od osiąganych dochodów (niekiedy wysokich) z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, osoby takie opłacają jednolitą, zryczałtowaną składkę na ubezpieczenia społeczne. Sytuacja taka powoduje wzrost przyszłych obciążeń państwa z tytułu gwarantowanych świadczeń w kwocie najniższej.
Dla większości samozatrudnionych (czyli dla prawie 70 proc.) nic się nie zmieni. Wzrost składek na ubezpieczenia społeczne dotyczy tych osób, co do których istnieją przesłanki pozwalające sądzić, że z powodu wprowadzonych zmian opłacalność ich działalności zmniejszy się jedynie nieznacznie.
Projekt przewiduje wprowadzenie specjalnego mechanizmu mającego zapewnić porównywalność sposobów obliczenia progu dochodowego, będącego podstawą do zróżnicowania składek, niezależnie od wybranej przez ubezpieczonego – podatnika formy opodatkowania. Taka zasada wydaje się być zgodna z zasadami gospodarki rynkowej.
Projekt przewiduje, że tak jak obecnie, najniższa możliwa do zadeklarowania podstawa wymiaru składek wynosić będzie 60 proc. średniego wynagrodzenia. Przyjęto rozwiązanie, że zarówno dochód (w przypadku osób rozliczających się na zasadach ogólnych), jak i przychód będący podstawą wymiaru ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, zostaną pomniejszone o zapłacone składki na ubezpieczenia społeczne.
Roczny dochód powodujący ewentualny wzrost podstawy wymiaru składek wynosi 30 tys. zł. Jest to kwota znacząco wyższa od średniego rocznego wynagrodzenia za pracę w kraju w bieżącym roku. Natomiast dla rocznego podatku przyjęto kwotę 5060 zł.
Zróżnicowanie składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność pozwala jednocześnie na zerwanie z dotychczas obowiązującą praktyką, polegającą na deklarowaniu najniższej podstawy wymiaru składek i odprowadzaniu ich w najniższej możliwej wysokości. Rozwiązanie takie powoduje wzrost obciążeń budżetu państwa z tytułu gwarancji wypłaty świadczeń w ich najniższym wymiarze. Zaproponowane w projekcie zmiany spowodują indywidualizację wysokości świadczeń emerytalno-rentowych osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, gdyż przedsiębiorcy opłacając wyższą składkę wypracują sobie wyższe świadczenie emerytalno-rentowe, bowiem wysokość przyznawanego świadczenia jest ściśle związana z kwotą składek odprowadzanych do systemu. Takie zróżnicowanie nie występuje w obecnie obowiązującym stanie prawnym
i w praktyce wszyscy prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą opłacają minimalną składkę. Projektowane zmiany z jednej strony wpłyną korzystnie na wysokość świadczenia emerytalno-rentowego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, a z drugiej ograniczą niezbędną dotację z budżetu państwa, gdyż konstrukcja systemu emerytalnego oraz gwarancje, jakie w systemie tym mają ubezpieczeni, będzie skutkowała w przyszłości koniecznością uzupełniania minimalnych gwarantowanych świadczeń dopłatami z budżetu.
Projekt przewiduje też wprowadzenie preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne dla osób, które po raz pierwszy podejmują działalność gospodarczą na własny rachunek. Przez 24 miesiące będą one opłacać składki od podstawy wymiaru wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Takie rozwiązanie powinno zachęcić do rozpoczęcia działalności i do przeznaczania zaoszczędzonych w ten sposób kwot na zakup maszyn bądź surowców do produkcji.
Z takiej formy zachęty będą mogły skorzystać osoby, które w czasie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej nie prowadziły działalności i które nie wykonują tej działalności na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Ponadto, w projektowanej nowelizacji zaproponowano, aby o możliwości pozostania
w systemie ubezpieczenia społecznego rolników przez osoby prowadzące podwójną działalność – rolniczą i pozarolniczą gospodarczą, decydowało tylko kryterium dochodowe, a nie forma jej opodatkowania. Kryterium dochodowe ustalane będzie za pomocą wskaźnika dochodowego, przyjętego do ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie rentowe i emerytalne, na podstawie nowelizowanej tym samym projektem ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jeżeli wskaźnik dochodowy nie przekroczy 0,5 rolnik prowadzący podwójną działalność pozostanie w systemie rolnym.