Celem odstępnego jest zrekompensowanie drugiej stronie strat poniesionych wskutek zawarcia umowy, która została unicestwiona poprzez złożenie oświadczenia o odstąpieniu.
Oznaczenie terminu
Skuteczność zastrzeżenia odstępnego zależy od spełnienia pewnych warunków.
Przede wszystkim konieczne jest oznaczenie terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z tego prawa.
Wprowadza ono bowiem stan niepewności co do trwałości umowy, a więc nie jest zasadne, aby stan ten był bezterminowy.
Ponadto należy w umowie wskazać, czy uprawnienie to przysługuje obydwu stronom czy też tylko jednej z nich.
Odstąpienie od umowy
Do skuteczności odstąpienia od umowy w tym wypadku konieczne jest także (oprócz złożenia oświadczenia woli o odstąpieniu) jednoczesne dokonanie zapłaty kwoty ustalonej przez strony jako odstępne.
Oświadczenie o odstąpieniu składa się drugiej stronie poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.
Oznacza to, że w razie skorzystania przez jedną ze stron z prawa odstąpienia, unicestwia ono zawartą umowę z mocą wsteczną, zatem powstaje sytuacja, jakby do zawarcia umowy w ogóle nie doszło.
Zapłata odstępnego ma stanowić substytut odszkodowania. Oświadczenie o odstąpieniu nie może być cofnięte ani odwołane (chyba że strona umowy, której złożono oświadczenie o odstąpieniu, wyrazi na to zgodę).
Zawarcie omawianej klauzuli umownej nie jest dopuszczalne np. w przypadku umów przenoszących własność nieruchomości.