Tak, wspólnik spółki z o.o. może potrącić swoją wierzytelność wobec spółki z wierzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu dopłat
WYJAŚNIENIE
W praktyce w momencie tworzenia spółki z o.o. często jest tak, że udziałowcy chętnie zgadzają się na zapisanie w umowie spółki możliwości wnoszenia dopłat. W późniejszym okresie, zwłaszcza gdy spółka z o.o. ma kłopoty, chęć wywiązania się z zobowiązania do wniesienia dopłat jest już dużo mniejsza. Dochodzi na tym tle do sporów między wspólnikami a spółką. Wspólnik, który ma wierzytelność do spółki, może wywiązać się z obowiązku wniesienia dopłat, potrącając swoją wierzytelność z zobowiązaniem do wniesienia dopłat.
Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony. Warunkiem jest, by przedmiotem obu wierzytelności były pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku. Obie wierzytelności muszą być także wymagalne i dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (potrącenie ustawowe - art. 498 k.c.). Cechą potrącenia jest to, że nie wymaga zgody dłużnika. Wystarczy jednostronne oświadczenie wierzyciela. W niektórych sytuacjach ustawodawca uznał jednak, że takie narzucenie woli przez jeden podmiot może przynieść więcej szkód niż pożytku. Przypadki te zostały wymienione w art. 505 k.c. Nie mogą być umorzone przez potrącenie:
• wierzytelności nieulegające zajęciu,
• wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania,
• wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych,
• wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.
Problem, jaki mają wspólnicy spółek z o.o., dotyczy tego, czy art. 14 § 4 k.s.h. jest takim przepisem szczególnym, wyłączającym możliwość potrącenia. Przepis ten wprowadza zakaz potrącenia w odniesieniu do wierzytelności spółki z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów. Czy dotyczy to także dopłat? Artykuł 14 § 4 k.s.h. stanowi, że wspólnik i akcjonariusz nie może potrącać swoich wierzytelności wobec spółki kapitałowej z wierzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów albo akcji. Nie wyłącza to potrącenia umownego. Co oznacza zwrot z tego przepisu „na poczet udziałów albo akcji”? Dotyczy to takich wpłat, które trafiają na kapitał zakładowy spółki. Takiego charakteru nie mają dopłaty wnoszone przez udziałowców spółki z o.o. Dopłaty to, co do zasady, tylko czasowe źródło finansowania działalności spółki z o.o. Dopłaty mogą być zwracane wspólnikom, jeżeli nie są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (art. 179 § 1 k.s.h.). Zasadniczo więc - poza sytuacją kłopotów finansowych spółki - dopłaty nie są stałym elementem jej kapitałów.
12 stycznia 2010 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę (sygn. akt III CZP 117/09, Biul. SN 2010/1/9) w sprawie potrącenia tego typu. SN potwierdził, że jest ono w pełni dopuszczalne. Wspólnik spółki z o.o. może zatem potrącić swoją wierzytelność wobec spółki z wierzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu dopłat. SN wykluczył możliwość objęcia zakazem takich potrąceń w drodze interpretacji przepisów z art. 14 § 4 k.s.h. Sąd Najwyższy zastanawiał się, czy możliwy jest taki sposób interpretacji w drodze tzw. analogii, aby przepis był stosowany do dopłat. Skoro bowiem art. 14 § 4 k.s.h. chroni wierzycieli spółki przed fikcyjnym opłaceniem kapitału zakładowego, to można go też zastosować do ochrony wierzycieli przed fikcyjnym wniesieniem dopłat. Sąd Najwyższy zdecydowanie jednak nie zgodził się ze zrównaniem wpłaty na kapitał zakładowy z wpłatą dopłat. Dopłaty nie pełnią dla wierzycieli tego typu funkcji gwarancyjnej jak kapitał zakładowy spółki z o.o. W odróżnieniu od wysokości kapitału zakładowego umowa spółki z o.o. nie musi zawierać żadnych zapisów o dopłatach. Umowa spółki w ogóle nie musi zobowiązywać wspólników do dopłat, a jeżeli nawet zawiera odnośne zobowiązanie, to wierzyciel spółki nie ma wpływu na podjęcie uchwały o obowiązku ich wniesienia. Dopłaty zatem w nieznacznym tylko stopniu stanowią zabezpieczenie interesów wierzycieli spółki i zwiększenie możliwości ich zaspokojenia się z jej majątku. Powołanie się na funkcję gwarancyjną nie może więc stanowić istotnego argumentu przemawiającego za stosowaniem do wierzytelności spółki z tytułu dopłat per analogiam art. 14 § 4 k.s.h.
Artykuł 177 k.s.h. stanowi, że umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Przepis ten wprowadza zasadę „ograniczonego obowiązku wnoszenia dopłat”. Mogą być one nakładane jedynie do wyczerpania limitu ustalonego w umowie spółki. Warunkiem wprowadzenia do ustroju danej spółki dopłat jest określenie górnego limitu potencjalnych zobowiązań wspólników. Wspólnik, który potrącił swoje wierzytelności z zobowiązaniem do wniesienia dopłat, może w ten sposób wyczerpać ten limit.
PRZYKŁAD 1
W umowie spółki przewidziano możliwość zobowiązania wspólników do dopłat w granicach do pięciokrotnej wartości nominalnej posiadanych udziałów. Wspólnik ma 30 udziałów w spółce o łącznej wartości nominalnej 15 000 zł. Górny limit dopłat dla wspólnika wynosi więc 75 000 zł. W 2008 r. wspólnik został zobowiązany do wniesienia dopłat w kwocie 75 000 zł. Miał jednak wierzytelności przysługujące mu wobec spółki i złożył oświadczenie o ich potrąceniu. W 2009 i 2010 r. spółka z o.o. po raz kolejny zażądała od wspólnika wniesienia dopłat w kwocie 75 000 zł za lata 2009-2010. W 2009 i 2010 r. wspólnik nie ma obowiązku wpłacenia do spółki żądanych dopłat. Potrącając swoją wierzytelność w 2008 r. z zobowiązaniem do wniesienia dopłat, wyczerpał bowiem górny limit wnoszenia dopłat.
PRZYKŁAD 2
W październiku 2009 r. wspólnicy spółki z o.o. udzielili jej pożyczki w wysokości 20 000 zł. Za 2009 r. spółka poniosła stratę bilansową w wysokości 22 000 zł. Wspólnicy postanowili pokryć stratę przez wniesienie dopłat. W marcu 2010 r. podjęli uchwałę o wniesieniu dopłat na pokrycie strat. Należność z tytułu dopłat w wysokości 20 000 zł została skompensowana z zobowiązaniem z tytułu pożyczki udzielonej w 2009 r. Pozostałą kwotę przekazano na rachunek bankowy spółki.
Ewidencja księgowa:
1. Uchwała o wniesieniu dopłat:
Wn „Rozrachunki z udziałowcami”
- w analityce: „Należne wpłaty na poczet kapitału” 22 000
Ma „Kapitał rezerwowy z tytułu dopłat” 22 000
2. Wniesienie dopłat:
a) kompensata
Wn „Rozrachunki z udziałowcami”
- w analityce: „Zobowiązania z tytułu pożyczek” 20 000
Ma „Rozrachunki z udziałowcami”
- w analityce: „Należne wpłaty na poczet kapitału” 20 000
b) wpływ pozostałej części dopłaty na rachunek bankowy
Wn „Rachunek bankowy” 2000
Ma „Rozrachunki z udziałowcami”
- w analityce: „Należne wpłaty na poczet kapitału” 2000
3. Pokrycie straty:
Wn „Kapitał rezerwowy z tytułu dopłat” 22 000
Ma „Rozliczenie wyniku finansowego” 22 000
Tomasz Król, Jolanta Oleńska
PODSTAWA PRAWNA
• art. 177-179 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).