Wspólnik ma prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego, który został przeznaczony do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników. Jeśli więc roczne sprawozdanie finansowego wykazuje zysk, a zgromadzenie wspólników przeznaczyło na podstawie uchwały całość lub część zysku do podziału, wspólnicy nabywają roszczenie o wypłatę dywidendy za określony rok obrotowy.
Kwota przeznaczona do podziału między wspólników nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z przepisami lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.
Podział zysku polegający na wypłacie dywidendy może obejmować nie tylko równowartość zysku netto wykazanego w prawidłowo sporządzonym, zbadanym oraz zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym spółki za ostatni rok obrotowy, ale także kwoty zysku wypracowanego w latach poprzednich. Nawet jeżeli zostały przeniesione na kapitały zapasowy lub rezerwowe (o ile nie zostały one zarezerwowane na cele inne niż wypłata dywidendy). W związku z tym spółka z o.o., która nie miała zysku w 2007 roku, może również wypłacić dywidendę, jeśli w latach poprzednich miała zyski, które np. zostały przeznaczone na fundusz rezerwowy, a następnie podjęto decyzję o ich wycofaniu z niego. Takie zyski np. za 2005 czy też 2006 rok można doliczyć do zysków za 2007 rok, i jeśli tylko po uwzględnieniu strat pozostaje nadwyżka, można ją podzielić między wspólników w ramach dywidendy.
Ile czasu ma zarząd spółki z o.o. na wypłacenie dywidendy wspólnikom?
W przepisach nie sprecyzowano żadnego terminu, w ciągu którego powinno nastąpić wypłacenie dywidendy. Uchwała zgromadzenia wspólników może wskazywać dzień wypłaty dywidendy. W przypadku braku takiej daty w uchwale, należy przyjąć, że wypłata nastąpi bez zbędnej zwłoki. Niekiedy w praktyce dywidenda jest wypłacana po trzech miesiącach z uwagi na brak środków w spółce potrzebnych na jej wypłatę. Za takim rozwiązaniem wypowiadają się także niektórzy przedstawiciele doktryny prawa handlowego. Trzeba jednak pamiętać, że praktyka taka może zostać zakwestionowana przez urząd skarbowy. Z tego punktu widzenia za bezpieczniejsze należy uznać rozwiązanie, zgodnie z którym wypłata dywidendy nastąpi w terminie dwutygodniowym od dnia powzięcia uchwały.
Czy zarząd spółki z o.o. może przesunąć np. o dwa miesiące dzień dywidendy?
Uprawnienie do przesunięcia dnia dywidendy przysługuje zgromadzeniu wspólników i nawet umowa spółki nie może przyznawać tej kompetencji innemu organowi, np. zarządowi. Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Umowa spółki może upoważniać zgromadzenie wspólników do określenia dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy. Dzień dywidendy wyznacza się w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia uchwały. Wprowadzenie rozwiązania polegającego na przesunięciu dnia dywidendy zwykle ma na celu umożliwienie wypłaty udziału w zysku wspólnikowi, który nie był nim w dniu podjęcia uchwały o podziale dywidendy, a stał się nim po tej dacie. Wspólnicy, przesuwając dzień dywidendy, dają możliwość ustalenia listy uprawnionych do dywidendy po podjęciu uchwały.
Czy w sytuacji gdy wspólnicy chcieliby otrzymać zaliczkę na poczet dywidendy, jej wypłacenie powinno poprzedzać sporządzenie sprawozdania finansowego?
Zaliczka dywidendowa może być wypłacona za bieżący lub za poprzedni rok obrotowy. Aby było to możliwe, po pierwsze, spółka powinna osiągnąć zysk za poprzedni rok obrotowy. Po drugie, musi osiągać zysk począwszy od zakończenia ostatniego roku obrotowego. Zgodnie bowiem z art. 195 k.s.h. zaliczka może stanowić najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca roku obrotowego. Zatem zawsze, poza sprawozdaniem za poprzedni rok obrotowy, konieczne jest sporządzenie sprawozdania za okres bieżącego roku, na podstawie którego będzie można stwierdzić, czy od końca poprzedniego roku spółka osiągnęła zysk, co, jak wspomniano, jest warunkiem wypłaty dywidendy. Należy także pamiętać, że wypłata zaliczki jest możliwa jedynie wtedy, gdy umowa wyraźnie dopuszcza taką możliwość.
Czy w przypadku gdy niektórzy wspólnicy mają udziały uprzywilejowane co do wysokości dywidendy, to przy wypłacie zaliczki na poczet dywidendy należy brać pod uwagę przysługujące im z tego powodu uprawnienia?
Przyjmuje się, że przywilej dotyczący wysokości dywidendy ma zastosowanie także do zaliczki dywidendowej. Spółka może wypłacić zaliczkę na poczet przewidywanej dywidendy, jeżeli jej zatwierdzone sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy wykazuje zysk. Zaliczka może stanowić najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca poprzedniego roku obrotowego, powiększonego o kapitały rezerwowe utworzone z zysku, którymi w celu wypłaty zaliczek może dysponować zarząd, oraz pomniejszonego o niepokryte straty i udziały własne. Należy podkreślić, że art. 197 kodeksu spółek handlowych przewidującego wypłatę dywidendy wyrównawczej nie stosuje się w przypadku wypłaty zaliczki na poczet dywidendy.
Czy przy ustalaniu prawa do dywidendy wyrównawczej należy uwzględniać kolejne lata obrotowe, nawet te, w których spółka nie miała zysku?
W przypadku gdy umowa spółki z o.o. przewiduje prawo do dywidendy wyrównawczej niewypłaconej w latach poprzednich, powinna też określać maksymalną ilość lat, za które może ona być wypłacana z zysku w następnych latach. Okres ten nie może przekraczać pięciu lat. Przepisy nie wymagają, aby były to kolejna lata obrotowe. W sytuacji gdy w okresie kolejnych pięciu lat obrotowych w niektórych nie było zysku, to należy wziąć pod uwagę jedynie te lata, w których bilans spółki wykazywał zysk (chyba że umowa spółki stanowi inaczej). Szczegółowe zasady wypłaty dywidendy wyrównawczej powinna przewidywać umowa spółki, która może np. określać pewną sztywną kwotę należną wspólnikom posiadającym uprzywilejowane udziały.
Czy w sytuacji gdy wspólnik posiadający udziały uprzywilejowane co do wyższej dywidendy sprzeda je, to ich nabywca też będzie miał te same dodatkowe uprawnienia?
Na udział uprzywilejowany w zakresie dywidendy można przyznać wspólnikowi udział w zysku, który przewyższa nie więcej niż o połowę dywidendę przysługującą udziałowcom niemającym przywilejów. Uprzywilejowanie takie zwykle przechodzi na nabywcę tych udziałów. Jednak zawsze trzeba mieć na uwadze, że umowa spółki może stanowić inaczej. W związku z tym osoba zainteresowana zakupem udziałów uprzywilejowanych przed transakcją powinna sprawdzić, czy wymagana jest zgoda na zbycie tego rodzaju udziałów i czy związane z nimi przywileje na pewno przechodzą na kupującego. Jeśli w umowie nie ma żadnych dodatkowych warunków ani ograniczeń, osoba, która zdecyduje się na zakup uprzywilejowanych udziałów, będzie mogła korzystać z tych uprawnień tak jak dotychczasowy właściciel.
Czy można przyznać tym samym udziałom jednocześnie dwa przywileje, tzn. uprawnienia związane z wyższą dywidendą oraz dywidendą wyrównawczą?
Nie ma żadnych przeciwwskazań wykluczających stosowanie dwóch przywilejów w odniesieniu do tych samych udziałów. Z tego powodu można stwierdzić, że w umowie spółki z o.o. można przyjąć rozwiązanie, zgodnie z którym przywileje dywidendowe zostaną skumulowane i będą jednocześnie wiązały się z jednym udziałem. Dzięki temu ich właściciel będzie mógł korzystać zarówno z prawa do wyższej dywidendy, jak i dywidendy wyrównawczej.
Co należy zrobić w sytuacji gdy jeden ze wspólników zaskarży uchwałę dotyczącą podziału zysku w spółce z o.o., jeśli dywidenda została już wypłacona. Czy wspólnicy muszą ją zwrócić?
W przypadku gdy uchwała zgromadzenia wspólników dotycząca podziału zysku i przyznania dywidendy zostanie zaskarżona, a następnie uznana za nieważną lub uchylona, dokonane wypłaty powinny być zwrócone. Wspólnik, który wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki otrzymał wypłatę (odbiorca), obowiązany jest do jej zwrotu. Członkowie organów spółki, którzy ponoszą odpowiedzialność za taką wypłatę, odpowiadają za jej zwrot spółce solidarnie z odbiorcą. Jeżeli zwrotu wypłaty nie można uzyskać od odbiorcy, jak również od osób odpowiedzialnych za wypłatę, za ubytek w majątku spółki, który jest wymagany do pełnego pokrycia kapitału zakładowego, odpowiadają wspólnicy w stosunku do swoich udziałów. Kwoty, których nie można ściągnąć od poszczególnych wspólników, rozdziela się między pozostałych wspólników w stosunku do udziałów.
dr Łukasz Gasiński
współpracuje z Kancelarią Weil, Gotshal & Manges od 2002 roku, specjalizuje się w prawie spółek oraz prawie papierów wartościowych. Jest adiunktem na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie prowadzi zajęcia z prawa handlowego, oraz autorem licznych publikacji z dziedziny prawa spółek
Rozmawiała MONIKA BURZYŃSKA
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 191-198 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).