W gazetach często pisze się o niebotycznych zarobkach członków zarządów spółek kapitałowych, które budzą ogromne emocje przeciętnych pracowników, którzy na miesięczną pensję prezesa muszą często pracować rok lub dłużej. Mając na względzie kluczową rolę tych osób w firmie niezmiernie ważne okazuje się prawidłowe i klarowne określenie sposobu wynagradzania członków zarządu.
Spółki kapitałowe stanowią jedną z popularniejszych form prowadzenia działalności. Zgodnie z regulującym je Kodeksem Spółek Handlowych (DzU z 2000 r. nr 94, poz. 1037 ze zm.) kluczową rolę w zakresie zarządzania takimi spółkami odgrywają ich zarządy. Przepisy kodeksu przyznają zarządowi duże uprawnienia w zakresie reprezentacji spółki oraz prowadzenia jej spraw, co sprawia, że problematyka właściwego wyboru oraz motywowania osób zarządzających spółką akcyjną nierzadko okazuje się kwestią kluczową dla spółki.
Członków zarządu łączy ze spółką tzw. stosunek organizacyjny powstający w następstwie powołania danej osoby do zarządu i przyjęcia przez nią tego wyboru. Obok tego stosunku organizacyjnego członka zarządu z reguły wiąże ze spółką stosunek zatrudnienia, który oprócz umowy o pracę, może powstać również na podstawie umowy zlecenia lub kontraktu menedżerskiego.
Do zawarcia w imieniu spółki umowy z członkiem zarządu uprawniona jest rada nadzorcza lub pełnomocnik ustanowiony uchwałą zgromadzenia wspólników (art. 379 k.s.h.). Zawarcie umowy przez inne organy spółki lub inne osoby powoduje jej nieważność.
Podstawy stosunku prawnego łączącego członka zarządu ze spółką akcyjną
Obowiązek rady nadzorczej ustalania wysokości wynagrodzenia odnosi się zarówno do członków zarządu, którzy są pracownikami spółki (a zatem do tych, z którymi jest zawarta umowa o pracę), jak i tych zatrudnionych na podstawie innego stosunku prawnego, jak np. kontraktu menedżerskiego czy umowy o świadczenie usług (art. 378 § 1 k.s.h.). W zasadzie nie ma przeszkód, aby wynagrodzenie składało się z 2 części: wynagrodzenia z tytułu powołania tzw. stosunku organizacyjnego oraz umowy o pracę czy innego stosunku zatrudnieniowego. W takim przypadku odmienne będą zasady stosowania przepisów Kodeksu pracy i Kodeksu cywilnego.
Pamiętajmy również, że wynagrodzenie z tytułu stosunku organizacyjnego podlega odmiennym zasadom ubezpieczenia społecznego oraz opodatkowaniu niż umowa o pracę czy np. kontrakt menedżerski.
Zasady ustalenia wynagrodzenia członków zarządu
Uważa się, że wykonywanie czynności członka zarządu w spółce akcyjnej ma charakter zawodowy. W związku z tym za realizację swoich obowiązków oraz ponoszoną odpowiedzialność pobiera on wynagrodzenie. Zwłaszcza gdy obok stosunku organizacyjnego zawierana jest umowa o pracę bądź inna umowa cywilnoprawna. Tego typu umowy mają bowiem, zgodnie z przepisami prawa pracy oraz prawa cywilnego, charakter odpłatny i w związku z tym muszą wiązać się z wynagrodzeniem.
Organem spółki akcyjnej uprawnionym i zobowiązanym do ustalenia wysokości oraz zasad wynagradzania członków zarządu jest rada nadzorcza (art. 378 k.s.h.). Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest odmienne uregulowanie tej kwestii w statucie spółki i przekazanie uprawnień co do ustalania zasad wynagradzania na przykład walnemu zgromadzeniu czy akcjonariuszowi.
Ważne!
Stosunek pracy jest odrębnym stosunkiem prawnym od członkostwa w zarządzie spółki akcyjnej, w którego zakresie członek zarządu jest osobą trzecią względem spółki i o treści jego praw pracowniczych decyduje treść stosunku pracy (tak wskazał w odniesieniu do spółki z o.o. Sąd Najwyższy w wyroku z 7 stycznia 2000 r., I PKN 404/99, OSNP 2001/10/347).
Udział w zysku spółki przeznaczonym do podziału między akcjonariuszy
Walne zgromadzenie akcjonariuszy może upoważnić radę nadzorczą do ustalenia, że wynagrodzenie członków zarządu będzie obejmować również prawo do określonego udziału w zysku rocznym spółki, który jest przeznaczony do podziału między akcjonariuszy (art. 378 § 2 k.s.h.). Udział w zysku nie stanowi prawa do dywidendy, jakie przysługuje akcjonariuszom po podjęciu uchwały o podziale zysku między wspólników (art. 347 § 1 k.s.h.). Stanowi on wynagrodzenie dodatkowe, obok otrzymanego z tytułu umów o pracę lub innych umów cywilnoprawnych.
Jak wspomnieliśmy, rada nadzorcza nie ma uprawnienia do ustalenia udziału członków zarządu w zysku do podziału bez upoważnienia walnego zgromadzenia. Jeżeli tylko stosowne upoważnienie zostanie udzielone, rada nadzorcza może określić ogólne reguły związane z wynagrodzeniem obejmującym prawo do udziału w zysku, czy wprowadzać do umów z członkami zarządu wynagrodzenie ustalone według tych zasad. Piśmiennictwo zgodnie stoi na stanowisku, że upoważnienie walnego zgromadzenia powinno także precyzować, jaka część zysku ma być przeznaczona do podziału między członków zarządu. W przeciwnym razie to rada nadzorcza podejmowałaby decyzję co do podziału zysku, podczas gdy organem wyłącznie właściwym w spółce akcyjnej do decydowania o odpowiednim podziale jest walne zgromadzenie.
Ważne!
Wypłata tantiem bez stosownego upoważnienia walnego zgromadzenia jest sprzeczna z prawem i skutkuje odpowiedzialnością organizacyjną oraz odszkodowawczą członków rady nadzorczej.
Zauważmy również, że przyznanie tantiem członkom zarządu, jest uzależnione od przeznaczenia przez spółkę w danym roku obrotowym części zysku na dywidendę dla akcjonariuszy. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne wypłacanie tantiem w sytuacji, gdy spółka nie osiągnęła zysku lub nie przeznaczyła go na wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy. Ponadto należy pamiętać, że stosunek pracy członka zarządu nie jest podstawą roszczenia pracownika o nagrodę z zysku. Istnienie prawa do udziału w zysku jest takim samym prawem jak to, które przysługuje akcjonariuszom, i nie ma ono charakteru roszczeniowego.
Zgodnie z postanowieniami art. 378 § 2 k.s.h. istnieje możliwość uznaniowego i nieregularnego przyznawania zarządowi dodatkowego wynagrodzenia w postaci udziału w zysku danego roku obrotowego, na zasadzie decyzji ad hoc dotyczącej tylko danego roku. Oznacza to, że jeżeli w danym momencie walne zgromadzenie i rada nadzorcza będą chciały dodatkowo wynagrodzić zarząd przyznaniem tantiem, mogą to zrobić bez konieczności zmiany statutu i „emitowania” dla zarządu tytułów uczestnictwa w zysku, zgodnie z art. 304 § 2 k.s.h.