Umożliwia im to ustawa z 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 20 lipca 2011 r. (Dz. U. z dnia 5 lipca 2011 r. Nr 138, poz. 808).
Nadpłata składek powstaje wtedy, gdy płatnik składek opłaci składki na ubezpieczenia w wyższej wysokości niż powinien. Nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik złoży wniosek o zwrot składek.
Dotychczas płatnik składek mógł złożyć wniosek o zwrot nienależnie opłaconych składek, jeśli nadpłatę ustalił we własnym zakresie lub po stwierdzeniu faktu nadpłaty przez ZUS. Jednak ZUS zawiadamiał o nadpłacie tylko wtedy, gdy stanowiła więcej niż 5% najniższego wynagrodzenia (760 zł x 5% = 38 zł), a płatnik mógł wnioskować o zwrot nie później niż w ciągu 7 dni od otrzymania zawiadomienia. Wnioski o zwrot złożone po tym terminie nie były uwzględniane, a powstała nadpłata składek mogła jedynie zostać zaliczona na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych składek.
Po wejściu w życie nowelizacji ustawy systemowej ZUS musi zawiadamiać płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które mogą być zwrócone, chyba że ich kwota nie przekroczy wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (czterokrotność opłaty dodatkowej pobieranej przez państwowe przedsiębiorstwo użyteczności publicznej Poczta Polska za polecenie przesyłki listowej; tj. obecnie 4 x 2,20 zł = 8,80 zł). Płatnik składek nie jest związany w tym przypadku żadnym terminem na złożenie wniosku o zwrot składek. Nadal płatnik może złożyć wniosek o zwrot nienależnie opłaconych składek po stwierdzeniu we własnym zakresie, że składki zostały nienależnie opłacone.
Korzyści
Jeśli nadpłata składek przekroczy 8,80 zł, płatnik będzie może złożyć wniosek o zwrot nieprzedawnionych składek w każdym czasie po otrzymaniu w tej sprawie zawiadomienia ZUS.
Granicą czasową w roszczeniu o zwrot nienależnie opłaconych składek jest ich przedawnienie. Nienależnie opłacone składki będą się przedawniać po upływie 10 lat, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o nadpłacie z ZUS. Jeśli ZUS nie wyśle takiego zawiadomienia, przedawnienie nastąpi po upływie 10 lat licząc od dnia opłacenia składek.
Uchwalenie zasad przedawnienia należności z tytułu składek było bezpośrednim powodem nowelizacji ustawy systemowej. W związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2010 r. (sygn. akt P 29/08), 15 czerwca 2010 r. utracił moc ust. 7 art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowił: „Zwrotu od Zakładu nienależnie opłaconych składek nie można dochodzić, jeżeli od daty ich opłacenia upłynęło 10 lat”. Z powodu braku przepisów regulujących przedawnienie po 14 czerwca 2010 r., nie biegły żadne terminy przedawnienia nienależnie opłaconych składek, co umożliwiało płatnikom bezterminowe dochodzenie roszczeń od ZUS.
Licząc okres przedawnienia zwrotu należności z tytułu składek należy pamiętać, że bieg tego okresu będzie ulegał zawieszeniu. Zawieszenie będzie trwało:
• gdy ZUS wyda decyzję w sprawie nienależnie opłaconych składek - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna,
• jeżeli wydanie decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek będzie uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd - od dnia uznania konieczności rozstrzygnięcia tego zagadnienia do dnia, w którym decyzja innego organu stanie się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocni się, nie dłużej jednak niż na okres 2 lat,
• od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłyną 2 lata od śmierci spadkodawcy,
• w przypadku wydania przez ZUS decyzji o braku obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym lub obniżającej podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stanie się prawomocna.
Ustawa nowelizuje też przepisy dotyczące składek na ubezpieczenie zdrowotne. Również do nich będzie stosowany 10-letni okres przedawnienia, zarówno w przypadku nadpłaty składek, jak i w przypadku nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne.
Nowe zasady będą miały zastosowanie przede wszystkim do składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne nienależnie opłaconych od dnia wejścia w życie nowelizacji. Będą jednak stosowane również do składek nienależnie opłaconych przed dniem wejścia w życie ustawy, pod warunkiem że nie upłynął jeszcze termin dochodzenia ich zwrotu. Uwzględniając fakt, że po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie było przepisu ograniczającego w czasie prawo do dochodzenia zwrotu nienależnie opłaconych składek, należy uznać, że do wszelkich nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne należy stosować okres 10-letniego przedawnienia i inne zasady dochodzenia roszczeń wynikające z nowelizacji.
Zasady zawieszenia biegu terminu przedawnienia mają zastosowanie także wówczas, gdy okoliczności uzasadniające zawieszenie wystąpiły przed dniem wejścia w życie ustawy.
• art. 1, art. 3, art. 5, art. 7 ustawy z 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808),
• art. 24 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
• wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2010 r.; sygn. akt P 29/08 (Dz.U. Nr 105, poz. 668).
Joanna Goliniewska
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych