Kontrola podatkowa to kontrola prowadzona na podstawie art. 281 - 292 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa przez organy podatkowe pierwszej instancji, czyli przez:
- naczelnika urzędu skarbowego,
- naczelnika urzędu celnego,
- wójta,
- burmistrza (prezydenta miasta),
- starostę,
- marszałka województwa,
- oraz w niektórych przypadkach ministra finansów, dyrektorów izb skarbowych i dyrektorów izb celnych, stosownie do ich właściwości.
Należy ją odróżnić od kontroli skarbowej, prowadzonej na podstawie ustawy o kontroli skarbowej przez organy kontroli skarbowej.
(..)
Uprawnienia kontrolowanego
Pierwszym i najważniejszym uprawnieniem kontrolowanego, wynikającym z art. 285 §1 Ordynacji podatkowej prawo do obecności w trakcie czynności kontrolnych. Z uprawnienia tego kontrolowany może zrezygnować poprzez złożenie pisemnego oświadczenia.
Zgodnie z art.80 ust.2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej uprawnienia do bycia obecnym w czasie kontroli nie stosuje się w przypadkach, gdy:
- ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej,
- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia,
- kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów,
- przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego.
Drugim uprawnieniem, wynikającym z art. 121 §2 w związku z art. 292 Ordynacji podatkowej, jest prawo do uzyskiwania niezbędnych informacji o przepisach prawa podatkowego, pozostających w związku z przedmiotem kontroli podatkowej. Następnie, zgodnie z art. 123 §1 w związku z art. 292 ustawy, kontrolowany ma prawo do udziału w każdym stadium kontroli podatkowej.
Zgodnie z art. 289 Ordynacji podatkowej, kontrolowany lub wskazana przez niego osoba powinni zostać zawiadomieni o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków i opinii biegłych przynajmniej na 3 dni przed terminem ich przeprowadzenia, a dowodu z oględzin nie później niż bezpośrednio przed podjęciem tych czynności.
Na niezakończenie kontroli podatkowej w terminie wskazanym w upoważnieniu do kontroli służy kontrolowanemu ponaglenie do organu podatkowego wyższego stopnia (art.141 §1 pkt 1 w związku z art. 292 Ordynacji podatkowej).
Przedsiębiorcy przysługuje również, na podstawie art.84c ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, prawo do wniesienia sprzeciwu wobec podjęcia i wykonywania czynności kontrolnych z naruszeniem przepisów tej ustawy. Sprzeciw wnosi się na piśmie do organu podejmującego i wykonującego kontrolę. O wniesieniu sprzeciwu przedsiębiorca zawiadamia na piśmie kontrolującego.
Należy również pamiętać o wyrażonej w art.120 Ordynacji podatkowej zasadzie, zgodnie z którą organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa. W przypadku kontroli oznacza to, że kontrolujący nie mogą wymagać dokumentów, informacji bądź czynności nie przewidzianych w odpowiednich przepisach.
Zgodnie z art. 81b §1 pkt 1 Ordynacji podatkowej zawieszeniu na czas trwania kontroli podatkowej ulega uprawnienie do skorygowania deklaracji podatkowych - w zakresie objętym tą kontrolą. Korekta złożona w takim przypadku nie wywołuje skutków prawnych.
Ograniczenia kontroli przedsiębiorcy
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej przewiduje dwa podstawowe ograniczenia kontroli przedsiębiorcy. Pierwszym z nich jest wynikający z art.82 ust.1 tej ustawy zakaz równoczesnych kontroli. Zgodnie z tym przepisem nie można równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy. Ograniczenie to nie dotyczy sytuacji, gdy:
- ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;
- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia,
- kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów,
- przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego,
- kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług przed dokonaniem tego zwrotu;
- przeprowadzenie kontroli jest realizacją obowiązków wynikających z przepisów prawa wspólnotowego o ochronie konkurencji lub przepisów prawa wspólnotowego w zakresie ochrony interesów finansowych Wspólnoty Europejskiej,
- kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług na podstawie przepisów o zwrocie osobom fizycznym niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym,
- kontrola wszczęta została w toku postępowania prowadzonego w wyniku złożenia wniosku przez przedsiębiorcę, we własnej sprawie na podstawie przepisów odrębnych ustaw oraz bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego,
- w przypadku niektórych szczególnych rodzajów działalności gospodarczej, wymienionych w art. 84a ustawy.
Jeżeli przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą w więcej niż jednym zakładzie lub innej wyodrębnionej części swojego przedsiębiorstwa, zakaz równoczesnych kontroli odnosi się do zakładu lub części przedsiębiorstwa, chyba, że równoczesne przeprowadzenie dwóch kontroli jest niezbędne do zakończenia innej kontroli u tego przedsiębiorcy. Zasada ta nie dotyczy mikroprzedsiębiorców i małych przedsiębiorców.
Jeżeli działalność gospodarcza przedsiębiorcy jest już objęta kontrolą innego organu, organ kontroli powinien odstąpić od podjęcia czynności kontrolnych oraz może ustalić z przedsiębiorcą inny termin prowadzenia kontroli.
Drugim wynikającym z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej ograniczeniem kontroli przedsiębiorcy jest ograniczenie dotyczące czasu trwania kontroli. Zgodnie z art. 83 ust. 1 tej ustawy czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać:
- 12 dni roboczych w odniesieniu do mikroprzedsiębiorców,
- 18 dni roboczych w odniesieniu do małych przedsiębiorców,
- 24 dni roboczych w odniesieniu do średnich przedsiębiorców,
- 48 dni roboczych w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorców.
Ograniczenia te nie mają zastosowania w tych samych przypadkach, dla których nie ma zastosowania zakaz równoczesnych kontroli.
(...)
Zgodnie z art. 291 §1 Ordynacji podatkowej kontrolowany, który nie zgadza się z ustaleniami protokołu kontroli, może w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia przedstawić zastrzeżenia lub wyjaśnienia, wskazując równocześnie wnioski dowodowe. Zastrzeżenia te kontrolujący jest obowiązany rozpatrzyć oraz zawiadomić kontrolowanego o sposobie ich załatwienia, w terminie 14 dni od dnia ich otrzymania, wskazując które zastrzeżenia nie zostały uwzględnione, wraz z uzasadnieniem faktycznym i prawnym.
Jeżeli kontrolowany nie złoży zastrzeżeń do protokołu kontroli w ustawowym terminie, przyjmuje się, że nie kwestionuje on ustaleń kontroli.
Po kontroli podatnikowi przysługuje prawo do złożenia korekty deklaracji. Jeżeli jednak nie zgadza się on z ustaleniami kontroli, a jego zastrzeżenia nie zostaną uwzględnione, może dochodzić swoich racji w trakcie postępowania podatkowego lub ewentualnego postępowania odwoławczego.
Ewa Konarska
Chcesz wiedzieć więcej o przebiegu kontroli podatkowej? Przeczytaj cały artykuł Kontrola podatkowa w firmie opublikowany w Serwisie Finansowo-Księgowym nr 6/2011