Nagrody jubileuszowe, zaliczane do długoterminowych świadczeń pracowniczych, oraz odprawy emerytalne, zaliczane do świadczeń po okresie zatrudnienia, nie należą do pakietu świadczeń za konkretnie wykonaną pracę. Prawo do tych świadczeń wynika z faktu przepracowania konkretnego okresu zatrudnienia w zakładzie pracy. Odprawa emerytalna jest jednorazowym, obowiązkowym świadczeniem pieniężnym przysługującym pracownikowi od pracodawcy w związku z uzyskaniem przez pracownika prawa do emerytury (Kodeks Pracy art. 921). Natomiast nagroda jubileuszowa, która jest szczególnym sposobem wynagradzania pracowników za długoletnią i sumiennie wykonaną pracę, nie należy do świadczeń obowiązkowych i powszechnych. Nagroda jubileuszowa należy się tylko tym pracownikom, dla których takie uprawnienie jest przewidziane w następujących przepisach szczególnych:
• zakładowy układ zbiorowy pracy,
• regulamin wynagradzania,
• przepisy prawne dla określonych grup pracowniczych, np. Karta Górnika, Karta Nauczyciela,
• przepisy wynikające z umowy o pracę.
Zasady przyznawania świadczeń określone w wyżej wymienionych przepisach szczególnych często określają również wysokość odpraw emerytalnych, która jest zwykle krotnością pewnej określonej bazowej podstawy i zależy od liczby przepracowanych lat. Oczywiście z zastrzeżeniem powszechnie obowiązujących przepisów Kodeksu Pracy, według których odprawa emerytalna nie może być niższa niż jednomiesięczne wynagrodzenie obliczone według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Obowiązek tworzenia rezerw na świadczenia pracownicze wynika z zasady współmierności przychodów i kosztów określonej w Ustawie o rachunkowości (art. 6 ust. 2) z dn. 29 września 1994 r. z późniejszymi zmianami. Na mocy tej zasady oraz zapisów Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 19 pt. „Świadczenia pracownicze” jednostka powinna ujmować koszty, gdy uzyskuje korzyści ekonomiczne wynikające z pracy wykonywanej przez pracownika w zamian za świadczenia pracownicze, a także zobowiązania za pracę wykonaną przez pracownika w zamian za świadczenia pracownicze, które mają być wypłacone w przyszłości. Wobec tego koszty z tytułu wypłaty w przyszłości świadczenia pracowniczego nie będą obciążały jedynie roku wypłaty tego świadczenia, ale zgodnie z zasadą memoriałową cały okres zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy. Do świadczeń pracowniczych na które najczęściej tworzone są rezerwy należą:
• odprawy emerytalne,
• nagrody jubileuszowe.
Aby właściwie oszacować wartość rezerw na świadczenia pracownicze (m. in. odprawy emerytalne, nagrody jubileuszowe), należy do tego celu zastosować metodę wyceny aktuarialnej (prognozowanych uprawnień jednostkowych, ang. Projected Unit Credit) rekomendowaną przez Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 19. Standard ten zaleca również skorzystanie z profesjonalnych usług aktuariusza, gdyż zastosowanie powyższej metody wymaga przyjęcia szeregu założeń aktuarialnych. Istotę omawianej metody prezentuje poniższy przykład.
Pracownik, który przepracował do tej pory w jednostce 10 lat, nabędzie prawo do nagrody jubileuszowej (zgodnie z Układem Zbiorowym Pracy) za 5 lat. W związku z tym „wypracował” 10/15 owej nagrody (wskaźnik 10/15 nazywany jest współczynnikiem zarobienia). Wobec tego do tej pory 10/15 nagrody powinno zwiększyć koszty ponoszone przez jednostkę, po 1/15 nagrody za każdy rok dotychczasowego zatrudnienia. Problem następuje w momencie, gdy jednostka zawiązuje rezerwy na świadczenia pracownicze po raz pierwszy. Wówczas, zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów, niewłaściwe wydaje się obciążenie tylko bieżącego okresu kosztem 10/15 nagrody. Słusznym rozwiązaniem tego problemu jest podział zobowiązania na część przypadającą na okres bieżący (1/15 nagrody) oraz okresy poprzednie (łącznie 9/15 nagrody), a następnie odniesienie części przypadającej na lata poprzednie w ciężar niepodzielnego wyniku z lat ubiegłych, czyli zmniejszenie bezpośrednio kapitału własnego jednostki.
Przykład ten określa jedynie zarys metody wyceny aktuarialnej, w rzeczywistości opiera się ona na szeregu skomplikowanych założeń demograficznych i finansowych. Dlatego warto skorzystać z usług licencjonowanego aktuariusza.
Podstawa prawna
• Ustawa o rachunkowości z dn. 29 września 1994 roku (tekst jedn.: Dz.U. nr 76, poz. 694 ze zm.),
• Międzynarodowy Standard Rachunkowości Nr 19 „Świadczenia pracownicze”,
• Kodeks Pracy (Art. 921).
Attuario - biuro aktuarialne