Przepisy Kodeksu pracy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
W zakresie profilaktyki wypadkowej pracodawca ma obowiązek kształtować spójną politykę mającą na celu zapobieganie wypadkom przy pracy, w której będą uwzględnione zagadnienia techniczne, organizacja i warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy. Działaniem mającym zapobiegać wypadkom przy pracy jest również systematyczna analiza przyczyn wypadków przy pracy, na podstawie której należy stosować odpowiednie środki zapobiegawcze.
Pomimo licznych obowiązków pracodawcy często zmniejszają lub w maksymalnym stopniu ograniczają nakłady na bezpieczeństwo pracy, co w konsekwencji może skutkować większą wypadkowością. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest niewątpliwie fakt, że koszty związane z bezpieczeństwem i higieną pracy przy planowaniu budżetu są na ogół wyliczone. Natomiast pracodawcy nie zawsze biorą pod uwagę koszty, jakie ponoszą w związku z zaistniałym wypadkiem przy pracy.
Oczywiście koszty pracodawców to tylko drobna część wydatków, jakie w związku z wypadkami ponoszą nie tylko sami poszkodowani pracownicy, ale i całe społeczeństwo.
Koszty pracodawcy - jak je ustalić?
Koszty wypadku będą tym wyższe, im cięższy i poważniejszy był wypadek, chodzi tu przede wszystkim o wypadki ciężkie, śmiertelne lub zbiorowe. Jednak nawet w przypadku zdarzeń mających charakter zwykłego wypadku skutkującego mniejszym urazem wystąpią określone koszty po stronie pracodawcy. Podobnie jest w przypadku incydentów potencjalnie wypadkowych, tj. takich zdarzeń, które nie skutkują urazem. Najczęściej i w takich sytuacjach pracodawcy ponoszą określone straty materialne.
Przy ustalaniu kosztów wypadku należy wziąć pod uwagę nie tylko nieprzepracowany na skutek wypadku czas pracy samego poszkodowanego pracownika, ale również czas pracowników udzielających pierwszej pomocy przedmedycznej, czas pracowników ustalających przyczyny i okoliczności wypadku przy pracy, a także w przypadku wstrzymania procesu pracy - czas pracy osób objętych przestojem. Trzeba również uwzględnić czas potrzebny na zastępstwo poszkodowanego pracownika w dniu wypadku i jego późniejszą absencję.
Oprócz straconego czasu należy uwzględnić również wynagrodzenie związane z możliwością wystąpienia godzin nadliczbowych związanych z nieobecnością pracownika i koniecznością jego zastąpienia, a także wynagrodzenie pracowników zatrudnianych w celu zastępstwa nieobecnego pracownika. Do kosztów tych należy również zaliczyć ewentualne odprawy rentowe lub pośmiertne, których obowiązek wypłaty będzie wiązał się z wypadkiem.
Ustalając koszty wypadku, trzeba również uwzględnić potencjalny obowiązek wypłacania pracownikowi przez okres 6 miesięcy dodatku wyrównawczego. Nastąpi to w razie stwierdzonej przez lekarza medycyny pracy konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy na skutek utraty zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy, jeżeli po przeniesieniu pracownik otrzymałby niższe wynagrodzenie.
Wśród kosztów materialnych, które mogą pojawić się po stronie pracodawcy, trzeba wymienić koszt naprawy lub wynajmu, ewentualnie zakupu nowych maszyn i urządzeń, jeżeli w związku z wypadkiem doszło do awarii. Czasem może pojawić się konieczność zlecenia zadań firmie zewnętrznej, szczególnie gdy na skutek awarii pojawia się zagrożenie nieterminowej realizacji zamówień. Do kosztów materialnych należy zaliczyć również ewentualne kary umowne związane z nieterminową realizacją, jeżeli pracodawca nie będzie miał możliwości naprawy, zakupu lub zlecenia zadań innej firmie ze względu np. na zbyt krótki termin.
Do kosztów tych należy zaliczyć także utratę przychodów w związku z przerwą w produkcji, utratę surowców, półwyrobów czy wyrobów.
Na stronach Centralnego Instytutu Ochrony Pracy został zamieszczony wzór, pozwalający pracodawcy obliczyć całkowite koszty wypadku.
Ko = (KCS + KPMiT + KN + KZ + KZP + KSM + KN + KŚ +KI) - O,
gdzie:
Ko - całkowity koszt wypadku przy pracy,
KCS - koszt czasu straconego wskutek wypadku,
KPMiT - koszt pomocy medycznej i transportu,
KN - koszt nadgodzin,
KZ - koszt zastępstw,
KZP - koszt zakłóceń w produkcji,
KSM - koszt strat materialnych,
KN - koszt napraw,
KŚ - koszt odszkodowań,
KI - koszty inne,
O - odszkodowania otrzymane przez przedsiębiorstwo z instytucji ubezpieczeniowych (zmniejszające koszty wypadków).
Nie można również zapominać o pozostałych kosztach, jakie może ponieść pracodawca w związku z wypadkiem. Chodzi tu m.in. o odszkodowania wypłacane zarówno na podstawie przepisów Kodeksu pracy za utracone przez pracownika przedmioty osobistego użytku czy przedmioty niezbędne do wykonywania pracy, jak i świadczenia przyznane na podstawie przepisów prawa cywilnego. Pracownik, który wykaże, że wypadek przy pracy nastąpił z powodu niezapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, może domagać się od pracodawcy: zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, odszkodowania czy renty.
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przewiduje również obowiązek pracodawcy zorganizowania odmiennego stanowiska pracy z podstawowym zapleczem socjalnym w terminie 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez pracownika gotowości przystąpienia do pracy, jeżeli pracownik na skutek wypadku przy pracy utraci zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku i zostanie uznany za osobę niepełnosprawną.
Zwiększenie wypadkowości wpływa również na wzrost składki wypadkowej.
Koszty społeczne wypadków przy pracy
Jak wskazują statystyki, koszty związane z wypadkiem przy pracy ponoszone przez pracodawców stanowią najniższy procent wszystkich kosztów związanych z wypadkami przy pracy.
Pozostałe koszty ponoszą: sam poszkodowany i jego rodzina, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz służba zdrowia. W ogólnym podsumowaniu kosztów związanych z wypadkami należy bowiem uwzględnić również świadczenia wypłacane w związku z wypadkiem przy pracy przez ZUS, tj. zasiłki z tytułu niezdolności do pracy (wypłacane od pierwszego dnia niezdolności do pracy w wysokości 100% podstawy wymiaru), świadczenia rehabilitacyjne, a także odszkodowania i renty. Przy ustalaniu kosztów nie można również pominąć kosztów leczenia i rehabilitacji poszkodowanego pracownika.
Beata Naróg
Podstawa prawna:
• art. 207 § 2 pkt 4, art. 231, art. 236, art. 2371 Kodeksu pracy,
• art. 14 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92 ze zm.).