Do podstawowych zadań płatników składek w zakresie ubezpieczeń społecznych należą: ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych, obliczanie prawidłowych kwot składek, rozliczanie składek od prawidłowo ustalonej podstawy wymiaru, a przede wszystkim terminowe opłacanie składek. Niestety ten ostatni obowiązek, zwłaszcza w czasach kryzysu gospodarczego, nie zawsze jest możliwy do zrealizowania.
Nieprzestrzeganie obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych wynikających z przepisów wiąże się dla przedsiębiorcy z poważnymi sankcjami finansowymi. Należy pamiętać, że przedawnienie dochodzenia należności z tytułu składek upływa dopiero po 10 latach. Jeżeli płatnik nie opłaca składek w terminach określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, zobowiązany jest sam obliczyć odsetki za zwłokę na zasadach i w wysokości określonej w ustawie - Ordynacja podatkowa. Kwotę odsetek za zwłokę nalicza się oddzielnie od zaległości za każdy miesiąc od następnego dnia po upływie terminu płatności składki. Odsetki za zwłokę płatnik składek jest zobowiązany bez wezwania ZUS uregulować wraz z zaległą składką.
W przypadku nieopłacenia składek na ubezpieczenia społeczne lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może ponadto wymierzyć płatnikowi składek opłatę dodatkową w wysokości 100% nieopłaconej kwoty składek. Poza tym płatnik składek, który nie dopełnił obowiązku opłacenia składek, podlega karze grzywny. Należności z tytułu nieopłaconych składek mogą być także zabezpieczone na majątku dłużnika przez ustanowienie hipoteki ustawowej, która powstaje z dniem wydania przez ZUS decyzji określającej wysokość należności.
Konsekwencją nieopłacenia składek w terminie może być również:
• wyłączenie nierzetelnego przedsiębiorcy z postępowania o zamówienia publiczne,
• odmowa otrzymania przez przedsiębiorcę kredytu bankowego,
• odpowiedzialność karna przedsiębiorcy (zgodnie bowiem z Kodeksem karnym, kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczeń społecznych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności. Tej samej karze podlega ten, kto narusza przepisy o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając - nawet za zgodą ubezpieczonego - wymaganych danych albo zgłaszając dane nieprawdziwe mające wpływ na prawo do świadczeń albo na ich wysokość).
W związku z powyższym przedsiębiorca, który znalazł się w przejściowych trudnościach finansowych i ma problemy z terminowym opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne, powinien zastanowić się nad możliwością skorzystania z ulg w opłacaniu składek. Zastosowanie przewidzianych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych rozwiązań może pomóc płatnikowi w uniknięciu dodatkowych obciążeń finansowych.
Odroczenie terminu płatności składek i rozłożenie na raty
ZUS może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty. Jest to zawsze decyzja uznaniowa, którą ZUS podejmuje ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie (np. nieskuteczność lub mała skuteczność prowadzonego postępowania egzekucyjnego, zdarzenia losowe, np. pożar), oceniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych.
Odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenie należności na raty następuje w formie umowy zawieranej między ZUS i płatnikiem składek.
Odroczenie terminu płatności może dotyczyć jedynie należności finansowanych przez płatnika składek.
Należy pamiętać, że od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę, począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg.
Konsekwencją niespłacenia przez płatnika w terminie ustalonych przez Zakład rat jest to, że pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na zasadach określonych w ustawie - Ordynacja podatkowa.
W przypadku rozłożenia zadłużenia na raty płatnik wnosi opłatę prolongacyjną. Wynosi ona 50% stawki odsetek za zwłokę. W przypadku rozłożenia na raty zaległości z tytułu składek opłata jest obliczana od każdej raty przypadającej do zapłaty. Opłata prolongacyjna jest także naliczana, jak wyżej zaznaczono, gdy ZUS odroczy termin płatności składek.
Należności odroczone lub objęte układem ratalnym nie stanowią zaległości, stąd też przedsiębiorca może otrzymać z ZUS zaświadczenie o niezaleganiu w opłacaniu składek.
Umorzenie składek
Należności z tytułu składek mogą być przez ZUS umorzone w całości lub w części tylko w przypadku całkowitej ich nieściągalności.
Całkowita nieściągalność składek zachodzi, gdy:
• dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,
• sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe,
• nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy - Ordynacja podatkowa,
• nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym,
• wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym,
• naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję,
• jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.
Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być jednak w uzasadnionych przypadkach umarzane mimo braku ich całkowitej nieściągalności.
Umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty.
Anna Stykowska-Sikora
aplikant adwokacki
Podstawa prawna:
• ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (DzU z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.),
• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).