Przez umowę-zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Typowa umowa-zlecenie dotyczy wykonywania tylko pewnych czynności, które można zakwalifikować jako czynności prawne. W praktyce najczęściej posługujemy się określeniem umowa-zlecenie na oznaczenie umowy nienazwanej (obejmującej wykonywanie innych niż czynności prawne na rzecz zlecającego), do której stosujemy odpowiednio przepisy o zleceniu.
Umowa ta co do zasady ma charakter zarobkowy, co nie wyłącza jednak zawarcia jej nieodpłatnie - zobowiązania zleceniobiorcy do wykonywania określonej pracy bez wynagrodzenia. Są to jednak wyjątkowe sytuacje.
Prawo cywilne nie konstruuje zobowiązań stron tak dokładnie jak przepisy prawa pracy. Zdecydowana większość postanowień w zakresie zlecenia to przepisy o charakterze ogólnym, które nie tylko można - na zasadzie swobody umów - ale wręcz dla bezproblemowej realizacji zobowiązań trzeba doprecyzować w treści umowy.
Nie występują także przepisy ochronne w zakresie wynagrodzenia dotyczące terminu wypłaty wynagrodzenia, częstotliwości wypłaty, jak również uniezależniające wypłatę stałego wynagrodzenia pracownika od przychodów pracodawcy.
Swoboda umów
Prawo cywilne opiera się silnie na zasadzie swobody umów. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku pracy, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 3531 k.c.). Wynika z tego, że przy konstrukcji sposobu płatności wynagrodzenia strony umowy-zlecenia mają daleko idącą swobodę w zakresie kształtowania treści zobowiązania. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 18 marca 2008 r., (IV CSK 478/07), w którym wskazano, że z wyrażonej w art. 3531 k.c. zasady swobody umów wynika przyzwolenie na faktyczną nierówność stron umowy. Nieekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga więc, co do zasady, istnienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skoro stanowi ona wyraz woli stron. Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy będzie zasługiwać na negatywną ocenę moralną. W konsekwencji będzie prowadzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, w sytuacji gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej w sposób widoczny krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem wykorzystaniu przez drugą stronę swojej silniejszej pozycji. Umowa zawarta przez stronę działającą pod presją faktycznej przewagi kontrahenta nie może być uznana za wyraz w pełni swobodnej i rozważnie podjętej przez nią decyzji.
Termin wypłaty wynagrodzenia
Jeżeli nic innego strony nie określiły w umowie, wynagrodzenie za wykonanie zlecenia należy się dopiero po jego wykonaniu.
Przykład
Strony zawarły umowę-zlecenie, która ma być realizowana przez 4 miesiące. Określiły wysokość wynagrodzenia, jednak nie wskazały terminu jego wypłaty. W tym przypadku zleceniobiorca może domagać się płatności dopiero po wykonaniu umowy.
Strony mogą jednak w inny sposób uregulować tę kwestię w treści samej umowy. Na zasadzie swobody umów można określić termin wypłaty w różnorodny sposób, np. jako wypłatę tygodniową, comiesięczną, za okresy półroczne. Możemy pozostać zarówno przy zasadzie rozliczenia po zakończeniu umowy, jak i wprowadzić rozliczenia w krótszych okresach.
Istotne jest określenie konkretnego terminu płatności. Brak zapisów dotyczących terminów wypłaty - poprzestanie np. na samym wskazaniu, że wynagrodzenie przysługuje po wykonaniu umowy - prowadzi do konieczności zastosowania zasad wynikających z Kodeksy cywilnego. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.). Użytego w ww. artykule terminu „niezwłocznie” nie należy utożsamiać z terminem natychmiastowym. Termin „niezwłocznie” oznacza termin realny, mający na względzie okoliczności miejsca i czasu, a także regulacje zawarte w art. 354 i 355 k.c. (wyrok SN z 13 grudnia 2006 r., II CSK 293/06).
Powiązanie terminu wypłaty z dodatkowymi czynnikami
Przy określaniu terminu wypłaty wynagrodzenia należy kierować się m.in. specyfiką zobowiązania zleceniobiorcy oraz powiązaniem tego zobowiązania z działalnością zleceniodawcy. Może to pozwolić na łatwiejsze wyegzekwowanie od zleceniobiorcy zwrotu powierzonych mu dokumentów, narzędzi itp. Brak będzie również konieczności angażowania środków zleceniodawcy w wypłatę wynagrodzenia wówczas, gdy sam nie otrzymał jeszcze płatności za usługę, przy której realizacji pracował zleceniobiorca.
Istotne jest to zwłaszcza przy zakończeniu umowy, gdyż pozwala wymusić na zleceniobiorcy rozliczenie się z narzędzi, dokumentów itp. będących własnością zleceniodawcy, a tym samym ograniczyć problemy związane z późniejszym ich odzyskiwaniem.
Przykład
„Wynagrodzenie za wykonanie zlecenia zostanie wypłacone w terminie 7 dni po zakończeniu umowy, pod warunkiem że w tym terminie Zleceniobiorca rozliczy się ze Zleceniodawcą z powierzonych mu na podstawie §... niniejszej umowy dokumentów niezbędnych do wykonywania zlecenia”.
Przy takim zapisie wypłata wynagrodzenia uwarunkowana jest od spełnienia przez zleceniobiorcę określonego przez umowę obowiązku rozliczeniowego.
W umowie-zleceniu można również uzależnić termin wypłaty od pewnych zdarzeń przyszłych. W wielu przypadkach będzie mieć to duże znaczenie np. dla firm realizujących projekty, w których faktyczna płatność niekiedy następuje później niż pierwotnie przewidywano. Zleceniodawca może uzależnić wypłatę wynagrodzenia dla zatrudnianych do danego projekty zleceniobiorców od otrzymania przez niego środków od kontrahenta, instytucji zarządzającej projektem.
Przykład
„Wynagrodzenie określone w §... niniejszej umowy zostanie wypłacone Zleceniobiorcy w terminie 7 dni od dnia otrzymania przez Zleceniodawcę płatności za realizację umowy zawartej z..., przy której realizacji będzie współpracować Zleceniobiorca”.
Marek Rotkiewicz
Podstawa prawna:
• art. 3531, 455, 744 Kodeksu cywilnego,
• wyroki Sądu Najwyższego z:
- 18 marca 2008 r. (IV CSK 478/07, niepubl.),
- 13 grudnia 2006 r. (II CSK 293/06, niepubl.).