Każdy podmiot zobowiązany jest do realizacji obowiązków określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, w tym do opłacania składek.
Niedopełnienie ustawowych obowiązków wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wiąże się z licznymi sankcjami, które Zakład może zastosować wobec nierzetelnych płatników lub osób działających w ich imieniu.
Odsetki
Zakład Ubezpieczeń Społecznych w pierwszej kolejności dokonuje naliczenia odsetek za zwłokę płatnika na zasadach określonych w Ordynacji podatkowej. Odsetki nalicza się za okres od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności należności do dnia wpłacenia gotówki w placówce pocztowej lub w banku albo do dnia obciążenia rachunku bankowego płatnika kwotą składki włącznie. Trzeba pamiętać, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie pobiera odsetek za zwłokę, jeżeli ich wysokość nie przekracza kwoty 6,60 zł.
Inne kary
Inną formą kary, którą może zastosować Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jest wymierzenie dodatkowej opłaty płatnikowi, która wynieść może 100% nieopłaconych składek. Opłatę dodatkową Zakład Ubezpieczeń Społecznych może również naliczyć w przypadku nieprzekazania w terminie albo przekazania nieprawidłowo sporządzonych dokumentów ubezpieczonych, zarówno rozliczeniowych, jak i zgłoszeniowych oraz płatniczych. Skutkuje to opóźnieniem w przekazaniu składek do OFE.
Kolejną formą ukarania nierzetelnego płatnika jest wystąpienie Zakładu do sądu grodzkiego z wnioskiem o ukaranie płatnika karą grzywny w wysokości do 5000 zł.
Przewinienia płatnika
Zakład może skorzystać z sankcji w sytuacji, gdy płatnik:
• nie dopełnia obowiązku terminowego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne,
• nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,
• udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,
• nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie,
• nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
• nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,
• nie stwierdza nieprawidłowości w imiennym raporcie miesięcznym nie później niż do 30 kwietnia następnego roku kalendarzowego,
• nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami w formie dokumentu pisemnego.
Uprawnienia ZUS
Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dają Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych prawo do dochodzenia należności z tytułu składek na drodze przymusowego postępowania egzekucyjnego.
Ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej podlegają nieopłacone w terminie:
• składki,
• odsetki za zwłokę,
• koszty egzekucyjne,
• koszty upomnienia i
• dodatkowa opłata.
Zakład może dokonać zabezpieczenia na majątku płatnika przez wystąpienie do sądu rejonowego z wnioskiem o założenie księgi wieczystej lub wnioskiem o wpis hipoteki oraz złożenie wniosku do Urzędu Skarbowego o ustanowienie zastawu skarbowego. W tym zakresie odpowiednie zastosowanie mają przepisy Ordynacji podatkowej.
Podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej są wystawione przez ZUS dokumenty stwierdzające istnienie należności składkowych oraz określające ich wysokość. Jeżeli w przypadku danej nieruchomości nie jest prowadzona księga wieczysta, wówczas Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wystąpić z wnioskiem o jej założenie, także wtedy gdy dłużnikiem jest państwowa jednostka organizacyjna niebędąca jednostką budżetową. Ustawowe prawo zastawu może być ustanowione na wszystkich będących własnością dłużnika lub współwłasnością dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych.
Zakład Ubezpieczeń społecznych może skorzystać również z odmiennych form sankcji regulowanych innymi przepisami. Osoby, które, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie naruszają prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlegają karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (z art. 218 k.k.). Zakład może również złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa polegającego na zagarnięciu mienia na podstawie art. 284 k.k., za które grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Zagarnięcie mienia w tym przypadku odnosi się do składek. Składki w części opłacanej przez ubezpieczonych finansowane są przez nich w drodze potrącenia odpowiednich kwot przez płatnika, co ten wykazuje z kolei w deklaracjach rozliczeniowych i imiennych raportach miesięcznych.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może również na zasadach określonych w ustawie z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika. W uzasadnionych przypadkach ZUS jest uprawniony do skierowania wniosku o wpis uporczywych dłużników do rejestru dłużników niewypłacalnych.
Na wniosek wierzyciela, w tym także Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, sąd rejestrowy dokonuje wpisu do Rejestru Dłużników Niewypłacalnych dłużnika osoby fizycznej, będącej m.in.:
• członkiem zarządu spółki,
• następcą prawnym i
• osobą trzecią.
Wpisy dokonane w rejestrze dłużników niewypłacalnych podlegają wykreśleniu z urzędu po upływie 10 lat.
Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat od dnia, w którym stały się wymagalne. Jednak przedawnieniu nie ulegają należności zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Natomiast po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia. Należności te mogą być również umarzane w całości lub w części przez Zakład, z tym że może to nastąpić tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności.
Umorzenie składek powoduje także umorzenie:
• odsetek za zwłokę,
• dodatkowej opłaty,
• należnych Zakładowi kosztów egzekucyjnych oraz opłaty prolongacyjnej.
Katarzyna Wojciechowska
Podstawa prawna:
• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
• ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (DzU z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.),
• art. 218, 284 Kodeksu karnego,
• ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU nr 60, poz. 535 ze zm.).