Nie ma zatem znaczenia, czy pracownik ten jest zatrudniony w celu przygotowania zawodowego, czy w innym celu niż przygotowanie zawodowe, tj. przy pracach lekkich. Podobnie rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy) nie powoduje stosowania jakichkolwiek odmiennych zasad przy nabywaniu lub udzielaniu pracownikom młodocianym urlopów wypoczynkowych.
Zasady nabywania urlopów wypoczynkowych przez pracowników młodocianych zostały uregulowane odmiennie od tych, jakie obowiązują pracowników pełnoletnich. Odmienne regulacje dotyczą również udzielania urlopów wypoczynkowych dla pracowników młodocianych. Na pracodawcy ciążą w tym zakresie pewne bezwzględne obowiązki dotyczące okresów, w jakich jest on zobowiązany do zapewnienia pracownikowi młodocianemu korzystania z odpoczynku urlopowego.
Nabywanie prawa oraz wymiar urlopu wypoczynkowego
Pracownik młodociany, który rozpoczyna pracę po raz pierwszy w życiu, uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia tej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych (art. 205 § 1 Kodeksu pracy). Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Po roku pracy pracownik młodociany ma zatem łącznie prawo do 38 dni urlopu wypoczynkowego.
Tak korzystnie uregulowane prawo pracowników młodocianych do odpoczynku dotyczy jednak jedynie pierwszego roku ich pracy i przysługuje tylko do ukończenia 18 lat, kiedy pracownik traci status młodocianego i tym samym związane z tym uprawnienia. W roku kalendarzowym, w którym pracownik kończy 18 lat, będzie mu zatem przysługiwało prawo wyłącznie do 20 dni urlopu wypoczynkowego w roku.
PRZYKŁAD
Pracownik urodzony 1 czerwca 1992 r. został zatrudniony w celu przygotowania zawodowego 1 września 2008 r. Z upływem 6 miesięcy, tj. 28 lutego 2009 r. nabył on prawo do pierwszej części urlopu wypoczynkowego w wymiarze 12 dni. Po upływie kolejnych 6 miesięcy, tj. 31 sierpnia 2009 r. nabędzie prawo do kolejnej części urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni. Od 1 stycznia 2010 r. pracownik ten nabędzie prawo wyłącznie do 20 dni urlopu wypoczynkowego, w związku z tym, że 1 czerwca tego roku będzie obchodził 18. urodziny. Wymiar 20-dniowy będzie mu zatem przysługiwał na cały 2010 r. Prawo do 26 dni urlopu nabędzie on na ogólnych zasadach w roku, w którym uzyska 10-letni staż pracy.
Możliwa jest również sytuacja, w której pracownik młodociany kończy 18 lat w okresie drugich 6 miesięcy zatrudnienia. Wówczas nabywa on po roku pracy wyłącznie 20, a nie 26 dni urlopu. Od 1 stycznia kolejnego roku przysługuje mu już prawo również do 20 dni urlopu wypoczynkowego.
PRZYKŁAD
Pracownik młodociany (w wieku 17 lat) został zatrudniony w celu przygotowania zawodowego 1 września 2008 r. Z upływem 6 miesięcy, tj. 28 lutego 2009 r. nabył prawo do pierwszej części urlopu wypoczynkowego w wymiarze 12 dni. W czasie nabywania prawa do kolejnej części urlopu (w okresie drugich 6 miesięcy zatrudnienia) ukończył 1 czerwca 2009 r. 18 lat. Po upływie kolejnych 6 miesięcy pracy, tj. 31 sierpnia 2009 r. nabędzie on więc prawo do kolejnej części urlopu wypoczynkowego w wymiarze 20 dni. Zatem łącznie w 2009 r. pracownik ten nabędzie prawo do 32 dni urlopu wypoczynkowego. Od 1 stycznia 2010 r. pracownik ten nabędzie prawo do 20 dni urlopu wypoczynkowego na ten rok.
W nielicznych przypadkach może również zaistnieć sytuacja, w której pracownik młodociany kończy 18 lat już w okresie nabywania prawa do pierwszej części urlopu wypoczynkowego w wymiarze 12 dni. Osoby, które przed ukończeniem tego przygotowania osiągnęły pełnoletność, kończą to przygotowanie na warunkach określonych dla młodocianych. Oznacza to, że ustawodawca nakazuje traktować osoby pełnoletnie pod względem uprawnień wciąż jako młodociane, aż do ukończenia przez nie przygotowania zawodowego. Dotyczy to również zasad nabywania prawa do urlopu wypoczynkowego przez te osoby. W takiej sytuacji młodociany będzie nabywał zatem prawo do 12 dni urlopu po 6 miesiącach zatrudnienia oraz do 26 dni po roku pracy. W takim przypadku nie jest możliwe obniżenie pracownikowi (w związku z jego pełnoletnością) urlopu po roku pracy do 20 dni, gdyż warunkiem tego jest uzyskanie przez młodocianego prawa do urlopu przed ukończeniem 18. roku życia. Natomiast w powyższym przypadku pracownik takie prawo uzyskał już po ukończeniu 18 lat. W związku z tym nabędzie on prawo do 12 dni urlopu po 6 miesiącach zatrudnienia, 26 dni po roku pracy i dopiero 1 stycznia kolejnego roku będzie mu przysługiwał urlop w obniżonym wymiarze 20 dni.
PRZYKŁAD
Pracownik młodociany (w wieku 17 lat) został zatrudniony 1 września 2008 r. w celu przygotowania zawodowego. W okresie pierwszych 6 miesięcy zatrudnienia, 17 listopada 2008 r. pracownik ten ukończył 18 lat. 28 lutego 2009 r. nabył prawo do pierwszej części urlopu wypoczynkowego w wymiarze 12 dni. Po upływie kolejnych 6 miesięcy jego pracy, tj. 31 sierpnia 2009 r. nabędzie on prawo do następnej części urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni. Od 1 stycznia 2010 r. pracownik ten nabędzie prawo do 20 dni urlopu wypoczynkowego na ten rok.
WAŻNE!
Osoby, które przed ukończeniem przygotowania zawodowego osiągnęły pełnoletność, kończą to przygotowanie na warunkach określonych dla młodocianych.
Udzielanie urlopów wypoczynkowych młodocianym
Udzielanie pracownikom młodocianym urlopów wypoczynkowych odbywa się na ogólnych zasadach przyjętych dla wszystkich pracowników, przy uwzględnieniu jedynie pewnych wyjątków. Tak jak ma to miejsce w stosunku do wszystkich pracowników, urlopu wypoczynkowego udziela się pracownikom młodocianym na ich wniosek i za zgodą pracodawcy.
W jednym jednak przypadku pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych jest zobowiązany do udzielenia tym pracownikom urlopu nawet wówczas, gdy nie kierują do pracodawcy wniosku w tym zakresie.
Pracodawca ma bowiem obowiązek udzielić pracownikowi młodocianemu uczęszczającemu do szkoły urlopu wypoczynkowego w okresie ferii (art. 205 § 3 Kodeksu pracy). Takie rozstrzygnięcie ustawodawcy miało na celu zapewnienie pracownikowi młodocianemu uczęszczającemu do szkoły pełnego prawa do odpoczynku, w okresie którego nie byłby on zobowiązany zarówno do uczęszczania do szkoły, jak i do wykonywania pracy. W zawiązku z tym, że okresy ferii szkolnych są dłuższe w roku kalendarzowym od wymiaru urlopu wypoczynkowego pracownika młodocianego, pracodawca powinien w porozumieniu z tym pracownikiem zaplanować w planie urlopów okresy, w których będzie on w czasie ferii korzystał z urlopu wypoczynkowego.
PRZYKŁAD
Pracodawca zatrudniający pracownika młodocianego uczęszczającego do szkoły zaplanował w porozumieniu z tym pracownikiem jego urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni w okresie ferii zimowych. Pozostała część urlopu wypoczynkowego została pracownikowi zaplanowana w lipcu i w pierwszym tygodniu sierpnia, w okresie wakacji szkolnych. Takie rozplanowanie urlopu wypoczynkowego jest dopuszczalne.
Pracownikom młodocianym przysługują również tzw. urlopy zaliczkowe. Regulacja ta umożliwia skorzystanie przez pracownika młodocianego uczęszczającego do szkoły z urlopu wypoczynkowego, do którego nie nabył on jeszcze prawa. Pracodawca na wniosek pracownika młodocianego, który uczęszcza do szkoły, może mu udzielić zaliczkowo urlopu wypoczynkowego, do którego nie nabył on jeszcze prawa. W tym przypadku nie jest to jednak obowiązek, lecz uprawnienie pracodawcy, z którego w określonej sytuacji może on skorzystać. Pracodawca może w tym przypadku nie przychylić się do wniosku pracownika i odmówić młodocianemu udzielenia takiego urlopu.
PRZYKŁAD
Pracownik młodociany został zatrudniony po raz pierwszy 1 września 2008 r. Ponieważ w jego województwie ferie zimowe przypadały w 2009 r. na okres od 1 do 14 lutego br., nie nabył on jeszcze prawa do pierwszej części urlopu wypoczynkowego (12 dni), jaka by mu przysługiwała po przepracowaniu 6 miesięcy, a zatem dopiero 28 lutego 2009 r. Na wniosek pracownika pracodawca udzielił mu jednak w tym okresie 10 dni zaliczkowego urlopu wypoczynkowego, który został następnie odjęty z puli 12 dni, jakie pracownik nabył po 6 miesiącach zatrudnienia w zakładzie. W związku z tym, że prawo do kolejnej części urlopu (26 dni) pracownik ten nabędzie z upływem kolejnych 6 miesięcy pracy (31 sierpnia 2009 r.), będzie mógł ponownie wystąpić do pracodawcy w okresie wakacji szkolnych o kolejny urlop zaliczkowy z przyszłej puli tego urlopu.
Pracodawca ma prawo udzielić pracownikowi młodocianemu zaliczkowego urlopu wypoczynkowego zarówno z puli 12 dni nabywanych po 6 miesiącach pracy, jak i 26 dni nabywanych po roku pracy.
W sprawach nieobjętych szczegółową regulacją dla pracowników młodocianych należy stosować do nich w zakresie urlopów wypoczynkowych przepisy ogólnie obowiązujące. Zatem kwestie konieczności wykorzystania zaległych urlopów do końca pierwszego kwartału kolejnego roku, dzielenia urlopów, udzielania wyłącznie na dni pracy itd. będą identyczne jak dla innych pracowników podlegających pod przepisy ogólne zawarte w Kodeksie pracy.
Pytania i odpowiedzi
(?) Zatrudniamy pracownika młodocianego w celu przygotowania zawodowego. Nabył on już prawo do 12 dni urlopu wypoczynkowego po 6 miesiącach pracy. Pracownik ten zadzwonił do nas w dniu, w którym miał wykonywać pracę w naszym zakładzie przez 6 godzin, z informacją, że w tym dniu chce skorzystać z urlopu na żądanie. Czy taki urlop należy się pracownikowi młodocianemu?
Pracownik młodociany ma prawo do urlopu na żądanie na takich samych zasadach jak każdy inny pracownik. Państwa pracownik mógł zatem skorzystać z urlopu na żądanie w dniu, w którym miał wykonywać pracę w zakładzie. Zatem z przysługującej pracownikowi puli urlopowej powinni Państwo odjąć 6 godzin, a pracownikowi pozostanie już tylko 3 dni urlopu na żądanie do końca roku kalendarzowego.
(?) Pracownik młodociany wykonuje w zakładzie pracę zawsze po 4 godziny. Czy można zatem przyjąć, że jeden dzień urlopu dla tego pracownika to właśnie 4, a nie 8 godzin?
Dzień urlopowy pracownika młodocianego zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy to 8 godzin. To, że pracownik wykonuje pracę w zakładzie wyłącznie przez 4 godziny, gdyż w pozostałym czasie uczęszcza do szkoły, nie oznacza, że jego dzień urlopowy można skrócić do 4 godzin. Pracownikowi młodocianemu przysługuje bowiem 12 i następnie 26 dni urlopu wypoczynkowego, gdzie jeden dzień do celów urlopowych to 8 godzin.
(?) W naszym zakładzie istnieje plan urlopów wypoczynkowych. Czy pracownikowi młodocianemu, który nabywa prawo do pierwszych 12 dni urlopu wypoczynkowego po 6 miesiącach pracy, należy zaplanować urlop w okresie zimowych ferii szkolnych, skoro pracownik nie nabędzie jeszcze w tym okresie prawa do tego urlopu?
Tworząc plan urlopów wypoczynkowych muszą Państwo uwzględniać urlopy, do których pracownik młodociany nabył lub nabędzie prawo w określonym terminie. Urlop, do którego pracownik młodociany nabędzie prawo w trakcie roku kalendarzowego, może być zaplanowany już na początku roku, w czasie tworzenia planu urlopu. Nie przeszkadza to w udzieleniu pracownikowi młodocianemu urlopu zaliczkowego w okresie ferii szkolnych, jeżeli pracownik ten złoży stosowny wniosek w tym zakresie.
(?) Pracownica młodociana zatrudniona w naszej firmie zawarła związek małżeński w wieku 17 lat. Zgodnie z przepisami prawa cywilnego, należy ją teraz traktować jako osobę pełnoletnią. Czy zatem pracownicy tej będzie przysługiwało w roku kalendarzowym, w którym ma ona 17 lat i zawarła związek małżeński, jedynie 20 dni urlopu wypoczynkowego?
Nie, mimo zawarcia związku małżeńskiego Państwa pracownicy będzie przysługiwało prawo do 26 dni urlopu wypoczynkowego aż do roku, w którym ukończy 18 lat. Pracownikiem młodocianym jest bowiem osoba, która ukończyła 16 i nie przekroczyła 18 lat. Prawo pracy, w którym uregulowano urlopy wypoczynkowe młodocianych, nie odnosi się do kategorii pełnoletności i tym samym zdolności do czynności prawnych, a jedynie do wieku określonej osoby.
(?) W jaki sposób udzielić urlopu młodocianemu, który już uzyskał prawo do 12 dni urlopu? Młodociany ma ukończone 16 lat, przyucza się do zawodu, pracuje 2 dni w tygodniu po 8 godz. Jakie dni zaliczyć do urlopu, czy wszystkie 5 dni w tygodniu czy tylko 2 dni, w których pracuje? Jeżeli dniami urlopu będą tylko te 2 dni, w których pracuje w tygodniu, to po uzyskaniu dodatkowych 26 dni po roku pracy przez 5 miesięcy nie będzie go w pracy.
Pracownikowi młodocianemu udzielamy urlopów wypoczynkowych zgodnie z ogólnymi regułami, a zatem wyłącznie na dni pracy. Zatem w Państwa przypadku urlop wypoczynkowy będzie mógł być udzielany pracownikowi wyłącznie na te 2 dni, w których wykonuje on pracę w zakładzie. Założenie, że w takim przypadku pracownik przez 5 miesięcy nie będzie wykonywał pracy w zakładzie, jest nie do końca prawidłowe. Wynika to z faktu, że muszą Państwo udzielić pracownikowi urlopu wypoczynkowego w okresie ferii szkolnych. W związku z tym, że pracownik w okresie ferii nie uczęszcza do szkoły, pracodawca może mu zaplanować pracę we wszystkie dni od poniedziałku do piątku. Udzielając zatem urlopu wypoczynkowego na te dni w okresie samych ferii zimowych trwających 2 tygodnie, pracownik wykorzysta już 10 dni z przysługującego mu 12-dniowego wymiaru urlopu. Kolejne 28 dni są Państwo zobowiązani udzielić pracownikowi w okresie wakacji szkolnych. Analogicznie zatem urlop ten będzie pracownikowi udzielany na wszystkie dni powszednie tygodnia, co sprawi, że jeszcze przed zakończeniem wakacji pracownik może wykorzystać cały przysługujący mu urlop wypoczynkowy. Przez pozostałą część wakacji będzie mógł wykonywać pracę w zakładzie przez 5 dni w tygodniu.
• art. 205 Kodeksu pracy,
• art. 10 § 2 Kodeksu cywilnego,
• § 13, § 18a rozporządzenia z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (DzU nr 60, poz. 278 ze zm.).
Aleksander P. Kuźniar
specjalista w zakresie prawa pracy