zmiana prawa
Na rozpoczynającym się dziś posiedzeniu Sejmu odbędzie się pierwsze czytanie poselskiej nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zakładającej zmianę definicji działalności gospodarczej. Projekt autorstwa Platformy Obywatelskiej przewiduje przyznanie statusu przedsiębiorcy osobom prowadzącym działalność na cudzy rachunek. Druga z proponowanych zmian polega na wprowadzeniu wymogu, aby warunek nieponoszenia ryzyka gospodarczego, wyłączający działalność gospodarczą, wynikał z treści umowy.
Nowelizacja stanowi kolejną już próbę poprawienia definicji działalności gospodarczej. Ostatnie zmiany obowiązujące od początku 2007 r. miały wyeliminować z życia gospodarczego nadużycia w zakresie przechodzenia na tzw. samozatrudnienie. Chodziło o wykluczenie sytuacji, w których podatnicy zakładali działalność gospodarczą wyłącznie ze względu na chęć obniżenia kosztów pracy, podczas gdy faktycznie świadczyli pracę na rzecz innych podmiotów pod ich kierownictwem i nadzorem. Wprowadzone zmiany oceniane były krytycznie jako uzależniające ocenę czy faktyczne relacje są działalnością gospodarczą czy stosunkiem pracy, od decyzji urzędników.
- Niewątpliwie zmiany definicji działalności gospodarczej są konieczne. Funkcjonujące od 1 stycznia 2007 r. postanowienia przepisów ustawy o PIT wprowadziły wiele zamieszania i znacznie zwiększyły ryzyko prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej - mówi ekspert podatkowy dr Krzysztof Biernacki z Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu.
Zdaniem Grzegorza Maślanko, radcy prawnego, partnera w departamencie doradztwa podatkowego HLB Frąckowiak i Wspólnicy, wielość i zmienność obowiązujących definicji działalności gospodarczej nie sprzyja pewności prawa i orientacji w nim.
Działalność na cudzy rachunek
- Zmiana definicji dla potrzeb PIT jest jednak potrzebna i oczekiwana. Chęć przeciwdziałania patologii doprowadziła bowiem do nadmiernej ingerencji w mechanizmy rynkowe. Niestety, projektowana nowelizacja nie spełnia pokładanych w niej nadziei - ocenia ekspert.
W projekcie zaproponowano powrót do rozwiązania, które obowiązywało już na gruncie ustawy o PIT, a mianowicie, że działalnością gospodarczą jest również działalność prowadzona na cudzy rachunek.
- Doprecyzowanie pojęcia przedsiębiorcy, którym jest także podmiot działający w imieniu własnym, ale na cudzy rachunek, zasługuje na aprobatę. Obecne przepisy pomijają bowiem tego typu działalność - mówi Krzysztof Biernacki.
Zdaniem Grzegorza Grochowiny, specjalisty w dziale Doradztwa Podatkowego KPMG, zmiana pozwoli na usystematyzowanie przepisów w odniesieniu do podatników prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą w ramach tzw. samozatrudnienia.
- W szczególności może ona zainteresować niektóre grupy podatników obecnie wykonujących prace na podstawie umów agencyjnych, zlecenia, jak również pewnych grup zawodowych, np. lekarzy. Po jej wprowadzeniu bowiem będzie można rozważyć prowadzenie jednoosobowej firmy przez takie osoby - wskazuje rozmówca.
Grzegorz Maślanko zwraca natomiast uwagę, że wyraźne zapisanie, że działalnością gospodarczą jest też działalność na cudzy rachunek, zbliża definicję działalności gospodarczej do tej zawartej w Ordynacji podatkowej. Zdaniem eksperta nie było jednak raczej wątpliwości co do tego, że przedsiębiorcami mogą być również agenci i komisanci.
Kolejna projektowana zmiana dotyczy jednego z trzech warunków, których łączne spełnienie powoduje wyłączenie działalności gospodarczej, a mianowicie warunku nieponoszenia ryzyka gospodarczego. Jak wyjaśnia Grzegorz Grochowina, projekt zakłada, że warunek ten byłby uznawany za niespełniony, w sytuacji gdy nie będzie stanowił treści stosunku umownego, stanowiącego podstawę wykonywania czynności.
Ryzyko gospodarcze
- Czyli w przypadku, gdy w umowie nie zostanie określone, że osoba wykonująca działalność nie ponosi ryzyka gospodarczego, to należy przypuszczać, że ryzyko takie będzie ponoszone i warunek wykluczający wynikający z ustawy nie będzie spełniony - tłumaczy ekspert KPMG.
Jak podkreśla Grzegorz Maślanko, oznacza to, że aby potwierdzić istnienie jednej z trzech przesłanek przesądzających brak statusu przedsiębiorcy, najlepiej wprost zapisać w umowie, iż wykonawca nie ponosi odpowiedzialności za ekonomiczny efekt prac.
- Nie jest to jednak rewolucyjna zmiana i wbrew uzasadnieniu projektu nie stanowi o zrównaniu różnych grup zawodowych i o ustabilizowaniu sytuacji samozatrudnionych - ocenia nasz rozmówca.
Grzegorz Grochowina podkreśla natomiast, że doprecyzowanie warunku nieponoszenia ryzyka gospodarczego może nie mieć większego znaczenia, ponieważ do wykluczenia działalności gospodarczej, tak jak dotychczas, konieczne będzie spełnienie wszystkich trzech wymaganych ustawą kryteriów.
W ocenie dr. Krzysztofa Biernackiego wymóg ujawnienia w treści stosunku umownego ryzyka gospodarczego ponoszonego przez wykonującego czynności zlecone jest całkowicie niezrozumiały.
- Strony, dążąc do spełnienia warunku, będą odpowiednio kształtować łączące je umowy, jak miało to dotychczas miejsce przy określeniu odpowiedzialności ekonomicznej stron. Pamiętać jednak należy, że to okoliczności faktyczne determinują zakres ryzyka i odpowiedzialności stron, a nie treść umowy pisemnej. Błędna jej konstrukcja może zatem nieść z sobą niebezpieczeństwo sporu podatnika z fiskusem - ostrzega nasz rozmówca.
Ujednolicenie definicji
Proponowaną zmianę pozytywnie ocenia Michał Grzybowski, senior menedżer, doradca podatkowy w Ernst & Young. Zdaniem eksperta z punktu widzenia różnorodności występujących relacji gospodarczych jest to słuszna zmiana.
- Przepis ten łagodzi warunek dotyczący ponoszenia przez podatnika ryzyka gospodarczego. Jeżeli bowiem z samej istoty danej umowy ryzyko gospodarcze nie obciąża danego przedsiębiorcy, przepisy prawa podatkowego nie powinny tak istotnie różnicować sytuacji fiskalnej osób faktycznie prowadzących różne rodzaje działalności gospodarczej - argumentuje ekspert.
- Niezależnie od tego, warto wskazać, że kolejne uzupełnienia definicji działalności gospodarczej w ustawie o PIT bardziej komplikują niż ułatwiają przedsiębiorcom rozliczenia podatkowe. Cały czas pozostaje więc niezmienny postulat ujednolicenia pojęcia działalności gospodarczej w całym systemie podatkowym - mówi Michał Grzybowski.
Zdaniem Krzysztofa Biernackiego, oceniając samo dążenie ustawodawcy do ograniczania tzw. samozatrudnienia, wskazać należy, że wybrał on najbardziej skomplikowaną drogę. Zamiast ujednolicać obciążenia podatkowe i parapodatkowe dla wszystkich podatników, zachowuje się nierówność finansową, jednocześnie mnożąc przepisy mające tę nierówność uzasadniać.
- Warto się zastanowić, czy np. objęcie wszystkich przedsiębiorców takim samym systemem opłat na ubezpieczenie społeczne jak osób zatrudnionych na umowę o pracę, lub opodatkowanie tych ostatnich stawką 19-proc., ostatecznie ze względu na wzrost ogólnych wpływów budżetowych nie przełoży się na możliwość obniżenia istniejących obciążeń dla wszystkich podatników i ubezpieczonych - podsumowuje Krzysztof Biernacki.
Definicja w ustawie o VAT
Przypomnijmy przy okazji, że działalność gospodarcza na potrzeby VAT zdefiniowana została w art. 15 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.). Z ustawy tej wynika, że podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Działalność gospodarcza natomiast obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy.
Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych (art. 12 ust. 1-6 ustawy o PIT).
Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się m.in. czynności w ramach stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy. Działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy o VAT nie są również czynności w ramach działalności wykonywanej osobiście wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT. Chodzi o sytuacje, w których osoby wykonujące te czynności są związane ze zlecającym ich realizację prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny. Dotyczy to stosunku prawnego między zlecającym wykonanie czynności i wykonującym je co do warunków wykonywania, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
WIELOŚĆ DEFINICJI
W systemie podatkowym funkcjonują różne definicje działalności gospodarczej.
Odrębne definicje regulują następujące ustawy:
- o podatku dochodowym od osób fizycznych
- o podatku od towarów i usług
- o podatkach i opłatach lokalnych - na potrzeby podatku od nieruchomości
- Ordynacja podatkowa
Zmiana definicji działalności gospodarczej w PIT
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
MAGDALENA MAJKOWSKA
magdalena.majkowska@infor.pl
Współpraca Krzysztof Tomaszewski