W warunkach polskich będzie to dotyczyło spółek akcyjnych, spółek z o.o. oraz w ograniczonym zakresie spółek komandytowo-akcyjnych.
W związku z uchwaleniem Dyrektywy nr 2005/56/WE z 26 października 2005 r. w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych (dalej dyrektywa), Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przygotowała projekt nowelizacji kodeksu spółek handlowych, który powinien zostać uchwalony przez Sejm do 15 grudnia 2007 r. Celem dyrektywy jest wymuszenie wprowadzenia do krajowych systemów prawa spółek regulacji umożliwiających transgraniczne łączenie spółek w ramach rynku Unii Europejskiej. Transgraniczne łączenie stanowi jeden ze sposobów korzystania ze swobody przedsiębiorczości oraz ma służyć tworzeniu wspólnego rynku. Łączenia transgraniczne będą dopuszczalne wyłącznie między typami spółek kapitałowych, na których łączenie zezwala prawo krajowe.
Projektowane przepisy kodeksu spółek handlowych realizują kilka podstawowych zasad ukazujących istotę nowej regulacji.
Zasada pierwsza
Zasada ta stanowi, że spółka uczestnicząca w transgranicznym łączeniu powinna spełnić wymagania wynikające z przepisów właściwego dla niej prawa krajowego. Należy ona do dziedziny zarówno prawa kolizyjnego rozstrzygającego konflikt różnych systemów prawnych, jak i prawa materialnego spółek. Treścią normy prawa kolizyjnego jest przyporządkowanie fuzji transgranicznej do zakresu statutu personalnego każdej z łączących się spółek, niezależnie od tego, czy systemy prawa prywatnego międzynarodowego państw Wspólnoty stosują łącznik siedziby, łącznik inkorporacji czy inne rozwiązania określające prawo właściwe dla spółki uczestniczącej w transgranicznym łączeniu. Norma prawa materialnego nakazuje z kolei stosowanie do łączenia transgranicznego reguł wypracowanych dla łączeń krajowych, z modyfikacjami wynikającymi z dyrektywy. Zabieg zastosowany przez ustawodawcę wspólnotowego rozstrzyga z jednej strony o celowości implementacji dyrektywy w kodeksie spółek handlowych, a nie w ustawie szczególnej, z drugiej zaś determinuje generalne poddanie łączeń transgranicznych reżimowi łączeń krajowych spółek kapitałowych. Z zasady zgodności transgranicznego łączenia z prawem wewnętrznym każdej z łączących się spółek wynika, że warunkiem dopuszczalności transgranicznego łączenia spółek jest spełnienie przez spółkę uczestniczącą w transgranicznym łączeniu wymogów prawa właściwego ze względu na jej statut personalny (prawa państwa członkowskiego, któremu podlega spółka uczestnicząca w transgranicznym łączeniu) dotyczących: procesu podejmowania decyzji w odniesieniu do połączenia ze spółką z innego państwa członkowskiego; ochrony jej wierzycieli, obligatariuszy, osób uprawnionych z papierów wartościowych, udziałowców lub akcjonariuszy uwzględniającej transgraniczny charakter łączenia. Standard takiej ochrony nie może być jednak niższy przy łączeniach krajowych.
Zasada druga
Zasada ta stanowi, że państwa członkowskie mogą przyjąć przepisy służące zapewnieniu podwyższonego standardu ochrony wspólników mniejszościowych, którzy zgłosili sprzeciw wobec połączenia transgranicznego, a także innych grup osób (wierzycieli, obligatariuszy, osób uprawnionych z papierów wartościowych, pracowników w zakresie innym niż uczestnictwo pracowników w spółce powstającej w wyniku połączenia transgranicznego, o jakim mowa w art. 16 dyrektywy). Państwa członkowskie mają pełną swobodę w zakresie oceny, czy transgraniczne łączenie spółek uzasadnia podwyższenie standardu ochrony udziałowców mniejszościowych i innych wymienionych grup osób w stosunku do obowiązującej ochrony przy łączeniu krajowym.
Zasada trzecia
Zasada ta stanowi, że przepisy państw członkowskich regulujące transgraniczne łączenie spółek kapitałowych powinny zawierać pewien minimalny standard wspólnych rozwiązań, które należy przenieść do krajowych porządków prawnych wprost z postanowień dyrektywy. Zasada ta ogranicza swobodę państw członkowskich w zakresie sposobu implementacji niektórych postanowień dyrektywy. Zasada minimalnego standardu transgranicznego łączenia dla wszystkich państw członkowskich obejmuje następujące zagadnienia: wymagane elementy wspólnego planu połączenia transgranicznego; zasady dotyczące ogłoszenia o wspólnym planie połączenia transgranicznego; wymóg sporządzenia i udostępnienia określonej treści sprawozdania organu zarządzającego lub administrującego każdej z łączących się spółek; wymóg sporządzenia i udostępnienia określonej treści pisemnej opinii niezależnego biegłego na temat transgranicznego łączenia dla każdej z łączących się spółek oraz warunki odstąpienia od sporządzania takiej opinii; wymóg zatwierdzenia wspólnego planu połączenia transgranicznego przez zgromadzenie udziałowców każdej z łączących się spółek oraz warunki odstąpienia od uzyskania takiego zatwierdzenia.
Zasada czwarta
Zasada ta stanowi, że każde z państw członkowskich ma prawo i obowiązek dokonać kontroli legalności połączenia transgranicznego pod kątem spełnienia przez spółkę uczestniczącą w połączeniu transgranicznym wymogów przepisów wewnętrznych państwa członkowskiego, którego prawu podlega ta spółka dotyczących łączenia ze spółką podlegającą prawu innego państwa członkowskiego.
Zasada piąta
Zasada ta stanowi, że kontrola legalności ukończenia procedury połączenia transgranicznego prowadząca do skuteczności połączenia transgranicznego jest poddana prawu tego państwa członkowskiego, któremu podlega spółka powstająca w wyniku łączenia (spółka przejmująca w przypadku łączenia w drodze przejęcia jednej spółki przez drugą i spółka nowo zawiązana w przypadku łączenia w drodze zawiązania nowej spółki). W ramach tej zasady dochodzi do powtórnej kontroli legalności połączenia transgranicznego pod kątem spełnienia przez każdą ze spółek uczestniczących w połączeniu transgranicznym wymogów przepisów wewnętrznych państwa członkowskiego, którego prawu podlega ta spółka dotyczących łączenia ze spółką podlegającą prawu innego państwa członkowskiego. Kontrola taka w przypadku spółki uczestniczącej w transgranicznym łączeniu, która traci byt prawny w wyniku transgranicznego łączenia, ogranicza się do zbadania od strony formalnej zaświadczenia wydanego przez właściwy organ wyznaczony przez państwo członkowskie, któremu prawu podlegała ta spółka o spełnieniu przez nią wymogów jej prawa wewnętrznego dotyczących transgranicznego łączenia. Badanie formalne może dotyczyć przy tym wyłącznie tego, czy zaświadczenie jest autentyczne oraz czy zostało wydane przez właściwy organ w państwie członkowskim. Dyrektywa nie zezwala na podważanie treści wydanego zaświadczenia, ponieważ stanowiłoby to naruszenie zasady autonomiczności kontroli wewnętrznej legalności transgranicznego łączenia, a w konsekwencji suwerenności poszczególnych porządków prawnych. W ramach tej zasady dochodzi do wskazania prawa spółki powstającej jako właściwego dla określenia daty skuteczności połączenia, czyli dnia połączenia transgranicznego z zastrzeżeniem, że data ta nie może być wcześniejsza niż zakończenie kontroli legalności połączenia transgranicznego.
POSTĘPOWANIE KONTROLNE
Transgraniczne łączenie zakłada model dwuetapowego postępowania kontrolnego.
- Etap pierwszy polega na zbadaniu prawidłowości procedury podejmowania decyzji o połączeniu transgranicznym odrębnie dla każdej ze spółek kapitałowych uczestniczących w takim łączeniu. Procedura obejmująca etap pierwszy postępowania kontrolnego podlega wyłącznie prawu krajowemu i kończy się wydaniem zaświadczenia, niezbędnego do ukończenia połączenia.
- Etap drugi polega na zbadaniu, czy każda ze spółek uczestniczących w transgranicznym łączeniu przeszła wewnętrzną procedurą kontrolną w państwie członkowskim, którego prawu podlega oraz czy łączące się spółki zatwierdziły wspólny plan połączenia na takich samych warunkach (a więc, czy decyzje połączeniowe w spółkach uczestniczących w łączeniu są ze sobą w pełni zharmonizowane). Organ właściwy do zatwierdzenia skuteczności połączenia transgranicznego nie bada ponownie zgodności z prawem procedury łączeniowej, poddanej prawu krajowemu, ale polega na zaświadczeniu, wydanym przez właściwy organ krajowy. Dzięki temu odpada problematyczny (a w praktyce trudno egzekwowalny) obowiązek badania przez organ właściwy do zatwierdzenia skuteczności połączenia transgranicznego czynności podjętych przez spółkę podlegającą prawu innego państwa członkowskiego.
prof. dr hab. MichaŁ Romanowski
Kancelaria Romanowski i Wspólnicy, przewodniczący zespołu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego ds. zmian w prawie spółek,
współautorem zmian k.s.h. jest dr Adam Opalski - członek zespołu KKPC ds. zmian w prawie spółek
MichaŁ Romanowski