Pracownik oprócz odpowiedzialności porządkowej może zostać pociągnięty przez pracodawcę do odpowiedzialności materialnej. Sytuacja taka jest dopuszczalna w przypadku, gdy pracownik swoim działaniem dopuścił się wyrządzenia szkody w mieniu pracodawcy. Odpowiedzialność ta jest jednak bardzo ograniczona i restrykcyjnie uregulowana.
Odszkodowanie na zasadzie winy
Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi wobec niego odpowiedzialność materialną. Aby była mowa o takiej odpowiedzialności, szkoda musi być nie tylko wynikiem niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracownika jego obowiązków, lecz dodatkowo takie działanie lub zaniechanie pracownika musi być przez niego zawinione - chodzi tu zarówno o winę umyślną, jak i nieumyślną.
Z winą umyślną mamy do czynienia, gdy:
1) pracownik działa w zamiarze nienależytego wykonania lub niewykonania obowiązków pracowniczych powodującego szkodę w mieniu pracodawcy,
2) pracownik wprawdzie nie dąży do wywołania szkody w mieniu pracodawcy, lecz ma świadomość, że jego działanie lub zaniechanie może wywołać taką szkodę i na taką ewentualność się godzi.
Nieumyślne zawinienie pracownika ma zaś miejsce w przypadku, gdy pracownik nie zachował należytej staranności w wykonywaniu powierzonych mu zadań pracowniczych (jest to tzw. niedbalstwo).
PRZYKŁAD
Pracodawca prowadzący biuro rachunkowe otrzymał od jednego z klientów zlecenie sporządzenia sprawozdania finansowego. Pracodawca zdecydował, że wykona je jeden z jego najlepszych pracowników. Jak się jednak okazało, sekretarka, która miała przekazać pracownikowi dokumenty niezbędne do wykonania zadania, nie przekazała wszystkich z nich. Sprawozdanie zostało sporządzone nieprawidłowo, ponieważ nie uwzględniało wszystkich danych. Pracownik nie może jednak zostać pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej wobec pracodawcy. Nie ma tu bowiem mowy o winie (ani umyślnej, ani nieumyślnej). Pracownik nie miał świadomości, że sprawozdanie nie obejmuje wszystkich danych - nie otrzymał bowiem wszystkich dokumentów, na podstawie których powinien opracować sprawozdanie, a sam dotrzymał wszelkiej staranności.
Normalne następstwa działania lub zaniechania pracownika
Jeśli pracownik w sposób zawiniony nienależycie wykonał lub nie wykonał swoich obowiązków, wyrządzając tym samym szkodę pracodawcy, może być wezwany przez pracodawcę do naprawienia tej szkody, tylko jeśli jest ona normalnym skutkiem takiego działania lub zaniechania.
PRZYKŁAD
Pracownik z powodu nierzetelności w procesie wykonywania pracy źle sporządził sprawozdanie finansowe klienta firmy. Na skutek tego klient rozwiązał umowę-zlecenie z pracodawcą i zażądał zwrotu zapłaconej kwoty (taki skutek był przewidziany w umowie łączącej pracodawcę z klientem). Z powodu źle sporządzonego sprawozdania klient nie otrzymał kredytu bankowego, o który się starał, za co żądał od pracodawcy odszkodowania. Ponieważ zwykłym następstwem działania pracownika jest rozwiązanie przez klienta umowy i żądanie zwrotu zapłaconego honorarium, a nie nieotrzymanie przez klienta kredytu bankowego, w związku z tym pracownik może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko za wyrządzenie tej pierwszej szkody.
Odpowiedzialność w granicach rzeczywistej szkody
Odpowiedzialność materialna pracownika jest ograniczona zawsze wysokością rzeczywistej szkody poniesionej przez pracodawcę. Chodzi tu o faktyczny uszczerbek majątkowy, jaki pracodawca poniósł w związku z zawinionym przez pracownika nienależytym wykonaniem lub niewykonaniem jego obowiązków. Pracownik nie odpowiada zaś za utracone korzyści, których pracodawca mógł się spodziewać w przyszłości, a które utracił w wyniku działania lub zaniechania pracownika, chyba że szkoda wyrządzona została w sposób umyślny, wtedy pracownik odpowiada za nią w pełnej wysokości, tj. również za korzyści, których pracodawca się spodziewał, a na skutek zachowania pracownika ich nie uzyskał.
PRZYKŁAD
Pracodawca prowadzący firmę produkującą artykuły biurowe otrzymał od klienta zamówienie na 1000 segregatorów, które zgodnie z umową miały być dostarczone klientowi do 31 lipca 2011 r. Pracownik zbyt późno zamówił transport, mając nadzieję, że nie spowoduje to opóźnienia w dostawie - zawinienie pracownika było więc nieumyślne. Na skutek zaniedbań pracownika dostawa opóźniła się, a co za tym idzie, klient zerwał łączącą go z firmą umowę i zażądał zwrotu wpłaconej zaliczki. Ponadto klient w obawie przed kolejnym opóźnieniem nie zamówił kolejnych 2000 segregatorów, które miał zamiar zamówić. Z uwagi na to, że zaniedbanie pracownika jest kwalifikowane jako wina nieumyślna, to pracownik może być pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej tylko do wysokości rzeczywistej straty - poniesionej za zerwanie przez klienta jedynie pierwszej umowy. Drugie zamówienie było jedynie zapowiedziane przez klienta. Brak jego realizacji nie spowodował realnej szkody w mieniu pracodawcy, lecz jedynie pracodawca nie otrzymał zysku, którego mógł się spodziewać w najbliższej przyszłości.
Odpowiedzialność zbiorowa
Pracownik może zostać zobowiązany do pokrycia szkody, którą wyrządził pracodawcy swoim działaniem i tylko w takim zakresie, w jakim przyczynił się do jej powstania. Nie ponosi zaś odpowiedzialności za taką część szkody, która powstała w wyniku przyczynienia się do niej innego pracownika. W razie bowiem wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i do stopnia winy. Jeśli zaś nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania uszczerbku w majątku pracodawcy, odpowiadają oni w częściach równych.
Ustalenie przez pracodawcę wysokości powstałej w jego mieniu szkody nie oznacza jednak, że pracownik może być zobowiązany do jej naprawienia w całości. Odszkodowanie powinno wprawdzie odpowiadać wysokości wyrządzonej przez pracownika szkody, nie może jednak (poza przypadkiem, gdy szkoda została wyrządzona przez pracownika umyślnie) przekraczać kwoty 3-miesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
Monika Wacikowska
Podstawa prawna:
art. 108 § 1-3, art. 114-119, 122 ustawy - Kodeks Pracy.