Przez pojęcie kadry kierowniczej rozumie się pracowników, którzy zarządzają zakładem pracy, czyli tzw. wyższą kadrę kierowniczą, oraz kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych, czyli tzw. niższą kadrę kierowniczą.
Przez pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy należy rozumieć pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych (art. 128 § 2 pkt 2 k.p.). Zarządzającym zakładem pracy jest więc jego prezes, dyrektor, jak również wieloosobowy zarząd spółki z o.o. lub spółki akcyjnej.
Natomiast Kodeks pracy nie definiuje pojęcia „kierownik”. Przyjmuje się, że jest to pracownik, którego głównym przedmiotem pracy jest organizowanie i kierowanie procesem pracy w wyodrębnionej komórce organizacyjnej (np. działu, wydziału, sekcji), bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników i rodzaj powierzonych zadań. Istotne znaczenie ma wyodrębnienie danej jednostki w strukturze organizacyjnej zakładu, które powinno znaleźć odzwierciedlenie w aktach organizacyjnych, układzie zbiorowym, regulaminie organizacyjnym czy uchwale zarządu. Wykaz kierowników powinien być zawarty w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy. Umowa o pracę nie należy do takich aktów. Tym samym wzmianka w umowie o pracę, że pracownik zajmuje stanowisko kierownicze w sytuacji, gdy de facto jego praca nie wypełnia znamion definicji zawartej powyżej, powoduje, że taki pracownik nie jest kierownikiem w świetle przepisów prawa pracy. Powyższe potwierdza Sąd Najwyższy w wyroku z 17 listopada 1981 r., w którym stwierdził, że jeżeli pracownik kieruje wyodrębnioną komórką organizacyjną i jednocześnie wykonuje pracę na równi z pozostałymi pracownikami tej komórki, nie zajmuje stanowiska kierowniczego w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy (I PR 92/81).
Ponadto Sąd Najwyższy w wyroku z 13 stycznia 2005 r. stwierdził, że art. 1514 k.p. nie stosuje się do tych kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych zakładu pracy, których obowiązki nie ograniczają się do organizowania kontroli i nadzorowania czynności pracowników podległej sobie komórki, lecz polegają na wykonywaniu pracy na równi z nimi. W konsekwencji mają oni zatem prawo do wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, tak jak szeregowi pracownicy (II PK 114/04).
WAŻNE!
Pracownik, który przejął obowiązki kierownika jako jego zastępca z uwagi np. na przebywanie kierownika na urlopie bezpłatnym, nie staje się kierownikiem w rozumieniu art. 1514 k.p., tym samym wszelkie regulacje prawne dotyczące kadry kierowniczej nie mają do niego zastosowania.
Normy czasu pracy kadry kierowniczej
Wbrew utartym poglądom, że pracownicy zarządzający zakładem pracy oraz niższa kadra kierownicza samodzielnie organizują sobie pracę, to obowiązują ich te same normy czasu pracy jak szeregowych pracowników, czyli 8-godzinna norma dobowa i przeciętnie 40-godzinna norma tygodniowa (art. 129 § 1 k.p.). Wymiar czasu pracy tych pracowników również ustala się według ogólnych zasad określonych w art. 130 k.p. Nie ma żadnego przepisu, który wyłączałby pracowników będących kadrą kierowniczą z regulacji kodeksowych dotyczących czasu pracy, tym samym brak podstaw do uznania, że czas pracy kadry zarządzającej jest nienormowany.
Niemniej jednak ze względu na specyfikę pracy kadry kierowniczej przepisy Kodeksu pracy zawierają szczególne uregulowania dotyczące odpoczynku dobowego i tygodniowego, pracy w godzinach nadliczbowych oraz ewidencji czasu pracy.
Jak ewidencjonować czas pracy kadry kierowniczej
Pracodawca ma obowiązek prowadzić ewidencję czasu pracy pracownika do celów prawidłowego ustalenia jego wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą (art. 149 § 1 k.p.). Zasady prowadzenia ewidencji czasu pracy zostały określone w § 8 pkt 1 rozporządzenia MPiPS z 28 maja 1996 r.
Karta ewidencji czasu pracy pracownika powinna wykazywać w szczególności:
• liczbę przepracowanych godzin w poszczególnych dobach roboczych w normalnym czasie pracy, według obowiązującego pracownika rozkładu czasu pracy,
• liczbę przepracowanych godzin w niedziele i święta z zaznaczeniem sposobu rekompensowania pracy w tych dniach,
• liczbę przepracowanych godzin w porze nocnej,
• liczbę przepracowanych godzin w godzinach nadliczbowych z zaznaczeniem, czy praca była wykonywana w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami wolnymi od pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto oraz w innych dniach,
• liczbę godzin nadliczbowych przepracowanych w warunkach przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym,
• liczbę dyżurów z zaznaczeniem miejsca ich pełnienia oraz określeniem liczby godzin efektywnie przepracowanych w czasie dyżuru,
• w odniesieniu do pracowników młodocianych: liczbę godzin przepracowanych przy pracach, których wykonywanie jest dozwolone w celu przygotowania zawodowego, oraz liczbę godzin nauki w szkole podlegających wliczeniu do czasu pracy,
• liczbę dni i godzin udzielonego urlopu (wypoczynkowego, bezpłatnego),
• zwolnień od pracy, niezależnie od czasu ich trwania,
• innych nieobecności w miejscu pracy: usprawiedliwionych i nieusprawiedliwionych.
Obowiązek prowadzenia ewidencji dotyczy również pracowników zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych, w tym zarządzających zakładem pracy, jednak z ograniczeniem wynikającym z art. 149 § 2 k.p., zgodnie z którym pracownikom zarządzającym w imieniu pracodawcy zakładem pracy nie ewidencjonuje się godzin pracy.
Mimo wyżej wskazanego ograniczenia pracodawca ma obowiązek ewidencjonować w kartach pracowników należących do wyższej kadry kierowniczej okresy:
• urlopów wypoczynkowych,
• urlopów bezpłatnych,
• niezdolności do pracy z powodu choroby,
• opieki nad chorym członkiem rodziny.
WAŻNE!
Brak obowiązku ewidencji godzin pracy dotyczy jedynie wyższej kadry kierowniczej, co oznacza, że wobec niższej kadry kierowniczej pracodawca ma obowiązek prowadzenia pełnej ewidencji pracy.
Maria Umińska-Żak
Podstawa prawna:
• art. 128 § 2 pkt 2, art. 129 § 1, art. 130, art. 149 § 1 i 2, art. 1514 Kodeksu pracy,
• wyroki Sądu Najwyższego z:
- 17 listopada 1981 r. (I PR 92/81, OSNC 1982/5-6/82),
- 13 stycznia 2005 r. (II PK 114/04, OSNP 2005/16/245),
• § 8 pkt 1 rozporządzenia MPiPS z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.).