Zgodnie z ogólną zasadą, wyrażoną w art. 86 k.p., wypłata wynagrodzenia następuje do rąk pracownika. Dziś jednak z takimi sytuacjami spotykamy się dość rzadko. Wobec rozwoju obrotu bezgotówkowego normą stał się przelew pensji pracowniczej na konto bankowe. Aby jednak taka czynność pracodawcy była skuteczna prawnie, pracownik musi wyrazić zgodę na piśmie na taki sposób wypłaty wynagrodzenia. Wybór banku, do którego będą przekazywane pieniądze, należy do pracownika. Pracodawca natomiast odpowiada za terminowość wpłat. Przelew powinien być dokonany odpowiednio wcześniej, tak by w dniu terminu wypłaty pracownik mógł podjąć w banku swoje wynagrodzenie.
Należy także podkreślić, że obowiązek przyjęcia wynagrodzenia na rachunek bankowy może być nałożony układem zbiorowym pracy. Wówczas odpowiedni zapis w tym zakresie będzie tak samo ważny i skuteczny jak zgoda wyrażona na piśmie (art. 86 § 3 k.p.).
Pełnomocnictwo do odbioru wynagrodzenia
Pracownik do odbioru wynagrodzenia może również na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (w związku z art. 300 k.p.) upoważnić inną osobę. Pełnomocnictwo powinno być udzielone do celów dowodowych na piśmie. Przepisy nie ograniczają w tej kwestii woli pracownika i kręgu osób uprawnionych - przyjąć wynagrodzenie może każdy podmiot wskazany przez niego, w tym przede wszystkim małżonek pracownika czy inni członkowie rodziny.
Wypłacenie wynagrodzenia pracownika osobie trzeciej nie zwalnia pracodawcy z obowiązku dochowania należytej staranności. W razie ewentualnych sporów na tym tle, to właśnie na podmiocie zatrudniającym będzie spoczywała powinność wykazania prawidłowości tak dokonanej wypłaty świadczenia za pracę. Jak podkreślają przedstawiciele doktryny prawa pracy, nawet wypłacenie wynagrodzenia do rąk osoby nieuprawnionej nie zwalnia pracodawcy z długu. Przyjmuje się, że wykonał on nałożone na niego zobowiązanie nienależycie. Pracownikowi będzie wówczas przysługiwało roszczenie, na gruncie przepisów kodeksu cywilnego, o ponowną wypłatę swoich należności. Pracodawca będzie mógł się zwolnić z zobowiązania tylko wtedy, gdy wykaże, że pracownik skorzystał ze świadczenia.
Wypłata małżonkowi
Wyjątek od powyższej reguły stanowią przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Na mocy wskazanych przepisów osobą trzecią uprawnioną do odbioru wynagrodzenia będzie małżonek pracownika, jeżeli zostaną spełnione przesłanki w nich określone.
Wypłata wynagrodzenia małżonkowi pracownika może być dokonana:
- na mocy nakazu sądowego (art. 28 k.r.o.),
- w sytuacji wystąpienia tzw. przemijającej przeszkody, która uniemożliwia pracownikowi odbiór wynagrodzenia za pracę (art. 29 k.r.o.).
W myśl art. 28 § 1 k.r.o., jeżeli jedno z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.
Treść przepisu należy interpretować zawężająco ze względu na daleko posuniętą ingerencję w osobisty obszar pracownika. Przy czym wyjaśnienia wymaga, że w aspekcie art. 28 § 1 k.r.o. przesłanka „pozostawania we wspólnym pożyciu” jest spełniona już wówczas, gdy zachodzi wspólność gospodarcza małżonków. A zatem, do skutecznego skorzystania z uprawnień płynących z tej regulacji nie jest wymagane, aby między małżonkami zachodziły pozostałe więzi, tj. fizyczna i duchowa. Jeżeli obie wymienione przesłanki: „pozostawanie we wspólnym pożyciu” oraz „brak przyczynienia się do zaspokojenia potrzeb rodziny” zachodzą łącznie, wówczas sąd wyda nakaz, mocą którego wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi będą w całości lub części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Sąd może również na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.
Pobieranie należności
Z kolei, art. 29 k.r.o. stanowi, że w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu (gdy wspólnie zamieszkują i wspólnie prowadzą gospodarstwo domowe) i uniemożliwia mu samodzielne działanie (np. dłuższa choroba małżonka, czasowy wyjazd za granicę lub do innej miejscowości w kraju, tymczasowe aresztowanie), drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.
Powyższy przepis znajduje zastosowanie do wszystkich małżeństw, tzn. bez względu na ustrój majątkowy panujący między małżonkami.
Tak więc, małżonek może skutecznie występować jako przedstawiciel ustawowy współmałżonka, jeżeli zostaną spełnione powyżej wskazane przesłanki.
Ustawodawca w art. 29 k.r.o. nie wymienił enumeratywnie, jakie sprawy należą do zakresu spraw zwykłego zarządu, jedynie przykładowo wskazał na „pobieranie przypadających należności”. Generalnie za sprawy zwykłego zarządu uważa się wszelkie czynności prawne i faktyczne związane z normalnym korzystaniem z całego majątku małżonków oraz z zachowaniem go w stanie niepogorszonym (np. płacenie podatków, składek ubezpieczeniowych, czynszu z tytułu najmu itd.).
W odniesieniu do „pobierania przypadających należności” wyjaśnienia wymaga również, że ustawodawca miał na myśli zarówno należności mające charakter okresowy, jak i nieposiadające takiego charakteru, bez względu na ich wysokość. Mogą to być zatem należności pieniężne (np. wynagrodzenie za pracę lub inne usługi, emerytura, renta, zwrot pożyczki) oraz należności niepieniężne (kupione rzeczy, pożytki naturalne).
Zaznaczmy także, że opisane reguły odnoszą się nie tylko do samego wynagrodzenia, ale także do innych należności powtarzających się, mających charakter dochodów małżonka, a więc premii i pozostałych dodatków do wynagrodzenia za pracę, np. dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych, tzw. trzynastek, oraz innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy, nie wyłączając odszkodowania za bezpodstawne zwolnienie z pracy bez wypowiedzenia lub ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, rent, emerytur. Nie nadają się natomiast do objęcia orzeczeniem wydanym na podstawie art. 28 § 1 k.r.o. wierzytelności ze sporadycznych prac zleconych, chociażby nawet stanowiły jedno ze źródeł utrzymania rodziny (uchwała Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86).
Anna G. Dębińska
Podstawa prawna:
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.),
• ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.),
• ustawa z 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59 z późn.zm.).