Wykroczeniem jest zawinione popełnienie czynu społecznie szkodliwego zabronionego przez ustawę pod groźbą kary. Należy podkreślić, że wykroczeniem jest tylko ten czyn, co do którego uznano, że jest społecznie szkodliwy. W postanowieniu z 10 czerwca 2003 r. Sąd Najwyższy podkreślił, że czyn wyczerpujący znamiona wykroczenia o subminimalnym stopniu społecznej szkodliwości nie traci cech wykroczenia. Ustalenie, że stopień społecznej szkodliwości wykroczenia jest znikomy, rzutuje co najwyżej na rodzaj i rozmiar reakcji organu orzekającego w stosunku do obwinionego (II KK 87/03).
Wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie (gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego), jak i nieumyślnie (gdy sprawca nie ma zamiaru popełnienia wykroczenia, ale popełnia je bezpodstawnie, przypuszczając, że tego uniknie, oraz wówczas gdy sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje, choć powinien i może ją przewidzieć), chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za wykroczenie umyślne.
Regulacje zawarte w części ogólnej Kodeksu wykroczeń stosuje się do wykroczeń przewidzianych w innych ustawach, jeżeli ustawy te nie zawierają przepisów odmiennych.
Do ustaw, które wskazują katalog wykroczeń przeciwko prawom pracownika, zalicza się m.in.:
• Kodeks pracy - (dział trzynasty - odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika),
• ustawę z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (art. 12a DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.,
• ustawę z 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (art. 22 - DzU nr 35, poz. 163),
• ustawę z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (art. 119-124 - DzU z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.),
• ustawę z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 98 - DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.).
Postępowanie
W sprawach o wykroczenia orzekają sądy, które rozpatrują te sprawy w dwóch instancjach. W pierwszej instancji właściwy jest sąd rejonowy, w drugiej zaś - sąd okręgowy, na podstawie odpowiednio art. 9 i 14 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej powołany jako k.p.w.). Środkami odwoławczymi są apelacja i zażalenie. Kasację do Sądu Najwyższego może wnieść wyłącznie Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich.
Podkreślenia wymaga fakt, że w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika sąd orzeka na podstawie wniosku złożonego przez inspektora pracy, który działa w takim postępowaniu jako oskarżyciel publiczny (w momencie wstąpienia do postępowania wszczętego przez inspektora pracy prokuratora udział inspektora jest wyłączony).
Stąd też inspektor pracy został wyposażony w wiele uprawnień, do których należy m.in.:
• prawo przesłuchiwania świadków,
• prawo przesłuchania osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie,
• dokonywanie oględzin i przeszukania,
• dokonywanie okazania osoby w celu rozpoznania,
• wzywanie do wydania lub okazania dokumentu lub przedmiotu mającego znaczenie dowodowe dla sprawy,
• powoływanie i przesłuchiwanie biegłych.
WaŻne!
Inspektor pracy może również sam nałożyć grzywnę w drodze mandatu karnego, jeżeli uważa, że kara ta będzie wystarczająca.
Kary finansowe
Kodeks wykroczeń przewiduje za wykroczenia karę grzywny w wysokości od 20 zł do 5000 zł, chyba że ustawa szczególna stanowi inaczej.
Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, która weszła w życie 1 stycznia 2007 r., wprowadza wyższe granice grzywny za wykroczenia z art. 281-283 k.p., określając ją w przedziale od 1000 zł do 30 000 zł.
W postępowaniu mandatowym w sprawach, w których oskarżycielem publicznym jest właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy, można nałożyć grzywnę w wysokości do 2000 zł.
Jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy popełnia w ciągu 2 lat od dnia ostatniego ukarania takie wykroczenie, właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5000 zł.
Wykroczenia przeciwko prawom pracownika
Do podstawowych wykroczeń przeciwko prawom pracownika należy:
• zawieranie umów cywilnoprawnych w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 k.p. powinna być zawarta umowa o pracę,
• niepotwierdzanie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
• wypowiadanie lub rozwiązywanie z pracownikiem stosunku pracy bez wypowiedzenia, naruszające w sposób rażący przepisy prawa pracy,
• stosowanie wobec pracowników innych kar niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,
• naruszanie przepisów o czasie pracy lub przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,
• nieprowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
• pozostawianie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem,
• niewypłacanie w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika,
• bezpodstawne obniżanie wysokości wynagrodzenia lub świadczenia albo dokonywanie bezpodstawnych potrąceń,
• nieudzielanie przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniżanie wymiaru tego urlopu,
• niewydawanie pracownikowi świadectwa pracy,
• niewykonywanie podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy,
• nieprzestrzeganie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• wyposażenie stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
• dostarczanie pracownikowi środków ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
• niewykonanie w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy,
• utrudnianie działalności organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności uniemożliwianie prowadzenia wizytacji zakładu pracy lub nieudzielanie informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań,
• dopuszczanie do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko, które nie ukończyło 16. roku życia, bez zezwolenia właściwego inspektora pracy.
Anna Stykowska-Sikora
aplikant adwokacki
Podstawa prawna:
• art. 281, 282, 283 Kodeksu pracy,
• art. 9 i 14 ustawy z 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (DzU nr 133, poz. 848 ze zm.),
• ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589 ze zm.),
• wyrok SN z 10 czerwca 2003 r. (II KK 87/03, niepubl.).