Pracodawcy zatrudniający pracowników na stanowiskach związanych z dysponowaniem mieniem (np. w sklepach, magazynach), mają możliwość oddania tego mienia na podstawie umowy pod pieczę pracownikom zatrudnionym w danej placówce. Szczegółowe zasady powierzenia mienia i zakres odpowiedzialności poszczególnych pracowników, którym powierzono mienie, uregulowane zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (j.t. Dz.U. z 1996 r. nr 143, poz. 663).
Umowa z pracodawcą
Powierzenie pracownikom mienia z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia może nastąpić tylko na podstawie umowy zawartej z pracodawcą. Jest to umowa odrębna od umowy o pracę, a istota jej polega na tym, że pewnej grupie pracowników powierza się określone mienie. Pracownicy, którzy taką umowę podpisali, mają obowiązek nie tylko dokładać należytej dbałości o to mienie, ale i wyliczyć się z niego na żądanie pracodawcy. Umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej powinna być zawarta na piśmie.
Pracodawca musi spełnić kilka ważnych warunków aby można było od pracowników w pełni egzekwować ewentualne braki w mieniu. Przede wszystkim mienie to powinno być powierzone w taki sposób, aby pracownik miał możliwość wyliczenia się z niego. To znaczy, że powinno być ono m.in. należycie zabezpieczone przed możliwością kradzieży czy dostępem osób niepowołanych.
Umowę o wspólnej odpowiedzialności materialnej można zawrzeć z pracownikami, którzy zatrudnieni są na podstawie różnych rodzajów umów o pracę, a więc zarówno na czas nieokreślony, jak i na czas określony, na zastępstwo czy okres próbny.
Gdy umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu
Okresowa umowa o pracę z samej swojej istoty ulega rozwiązaniu z upływem terminu, na który zostaje zawarta. W przypadku zakończenia umowy o pracę istnieją dwie możliwości, tj. nie zostanie zawarta kolejna umowa o pracę albo też taka umowa dojdzie do skutku.
W pierwszym wypadku należy przeprowadzić inwentaryzację mienia w celu możliwości rozliczenia pracowników. Spis z natury powinien zostać przeprowadzony najpóźniej w dniu, w którym rozwiązuje się umowa o pracę. Jeżeli zatrudniany jest jednocześnie nowy pracownik, inwentaryzacja taka może przybrać charakter spisu zdawczo-odbiorczego. Trzeba przy tym pamiętać, że każda zmiana składu pracowników (także zmniejszenie liczby zatrudnionych) wymaga zawarcia nowej umowy. Warto również przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z 12 listopada 2003 r., sygn. akt I PK 551/02, w którym sąd stwierdził, że jeżeli w razie zmiany składu pracowników nie zostanie zawarta nowa umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej, wówczas zostaje uchylona odpowiedzialność tych pracowników za powierzone mienie. W uzasadnieniu do wyżej wymienionego wyroku, Sąd Najwyższy podkreślił, że niezawarcie nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej w razie, gdy nastąpi zmiana w składzie pracowników objętych taką odpowiedzialnością, skutkuje uchyleniem szczególnej odpowiedzialności pracowników za wspólnie powierzone mienie.
Przykład
Pracownicy zatrudnieni na stacji paliw podpisali umowę o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Jeden z pracowników miał umowę na czas określony do 15 grudnia, kolejna umowa o pracę nie została zawarta. Pracodawca zatem powinien 16 grudnia zawrzeć nową umowę o wspólnej odpowiedzialności materialnej z pozostałymi pracownikami.
Jeżeli umowa terminowa z pracownikiem ulega zakończeniu, ale zaraz po niej zawierana jest następna, nie będzie konieczności zawierania kolejnej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej.
Przykład
Pracownik zatrudniony jest na podstawie umowy na okres próbny do 31 grudnia. Od 1 stycznia zawarta jest z tym pracownikiem umowa o pracę na czas nieokreślony. W tym przypadku nie trzeba zawierać nowej umowy o odpowiedzialności materialnej, gdyż w miejscu powierzenia mienia nie dochodzi do zmiany składu osób.
Dopuszczenie pracownika
W przypadku terminowych umów o pracę możemy również mieć do czynienia z sytuacją, w której pracodawca będzie chciał zatrudnić pracownika na czas określony, tylko do pomocy (bez dysponowania mieniem), np. w celu ułożenia towaru na półkach czy wykonania innych doraźnych prac. W takich wypadkach, aby móc dopuścić pracownika do wykonywania pracy w miejscu powierzenia mienia, należy uzyskać na to pisemną zgodę pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością. Brak pisemnej zgody wszystkich odpowiedzialnych materialnie skutkuje albo koniecznością objęcia tego pracownika umową o współodpowiedzialności, albo niedopuszczeniem go do pracy w miejscu powierzenia mienia.
Umowę zawartą na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, można wypowiedzieć tylko wówczas, gdy w jej treści zawarta została klauzula o 2-tygodniowym wypowiedzeniu. Umowę zaś zawartą na okres próbny można wypowiedzieć z ustawowym okresem wypowiedzenia, który wynosi:
- 3 dni robocze - przy okresie próbnym nieprzekraczającym 2 tygodni,
- 1 tydzień - jeżeli umowa zawarta została na okres próbny dłuższy niż 2 tygodnie,
- 2 tygodnie - przy 3-miesięcznym okresie próbnym.
Wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi objętemu odpowiedzialnością materialną nie skutkuje koniecznością odstępowania przez pracodawcę od umowy o współodpowiedzialności materialnej. Trzeba tylko pamiętać, aby sporządzić w odpowiednim terminie inwentaryzację, a po zmianie składu osobowego sporządzić nową umowę o wspólnej odpowiedzialności materialnej.
Przepisy prawa przewidują prawo pracownika do odstąpienia lub wypowiedzenia (za 14-dniowym okresem wypowiedzenia) umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Odstąpienie od tej umowy albo jej wypowiedzenie nie skutkuje automatycznie wypowiedzeniem umowy o pracę.
W przypadku gdy pracownik skorzysta z wyżej wymienionych uprawnień, a jednocześnie nie będzie możliwe dalsze zatrudnianie go w miejscu powierzenia mienia, należy przenieść go do innej pracy lub wypowiedzieć umowę, pamiętając przy tym o zasadach obowiązujących o wypowiadaniu umów zawartych na czas określony.
Beata Naróg
Podstawa prawna:
rozporządzenie Rady Ministrów z 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (j.t. Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 663).