Przepisy nie wyłączają możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń pracodawcy przeciwko pracownikowi. Jest to zatem prawnie dopuszczalne, jeśli pracodawca nie działał w niedozwolony sposób - np. stosując groźbę lub podstęp. Nie każdy jednak weksel pracowniczy korzysta z przymiotu legalności, co wynika z ochronnej funkcji prawa pracy. Można wskazać, że w przypadku szkód powstałych w wyniku nieuzasadnionego rozwiązania stosunku pracy przez pracownika żądanie wcześniejszego wekslowego zabezpieczenia tych roszczeń jest nieważne z mocy prawa (art. 18 § 2 k.p.), ponieważ jest sprzeczne z zasadą wolności pracy i konsekwencjami tej zasady w postaci pracowniczej wolności rozwiązania umowy (wyrok SN z 19 marca 1998 r., I PKN 560/97, OSNP 1999/5/160). Podobnie ocenimy np. zabezpieczenie roszczeń mogących powstać na skutek czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą lub ciążą albo zabezpieczenie roszczeń o zwrot nadpłaty wynagrodzenia.
Ważne!
Nieważny jest weksel zabezpieczający potencjalne roszczenia pracodawcy przysługujące mu na wypadek odejścia pracownika z pracy.
Odpowiedzialność odszkodowawcza
Zazwyczaj pracodawca chce zabezpieczyć roszczenia odszkodowawcze za mienie powierzone. Co do zasady jest to możliwe, ponieważ stosowanie weksli jest dopuszczalne w relacjach między pracodawcą a pracownikiem, ale tylko w przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej i to nie tylko za mienie powierzone (art. 124 i nast. k.p.), ale także przy zwykłej szkodzie pracowniczej. Co oczywiste, weksle nie mogą zmieniać kodeksowych zasad odpowiedzialności - np. niedopuszczalny byłby weksel statuujący nieograniczoną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej. W takiej sytuacji pracownik odpowiada do wysokości trzykrotnego wynagrodzenia i do wysokości wyrządzonej szkody. Niedopuszczalne jest zatem rozszerzanie tej odpowiedzialności za pomocą weksla.
Weksel in blanco
Najczęściej pracodawca będzie żądał wystawienia i podpisania weksla własnego in blanco. Od 1 stycznia 2007 r. w związku ze zniesieniem opłaty skarbowej można to zrobić na zwykłej kartce papieru. Podpis złożony na takim wekslu uprawnia pracodawcę do wpisania w nim dowolnej kwoty, z czego może wynikać ryzyko, że pracodawca zbędzie weksel, a po nadejściu terminu płatności nabywca przedstawi dokument do zapłaty. Zobowiązanie zawarte w wekslu nie jest bowiem uzależnione od przyczyny wystawienia. Dlatego określenie okoliczności uprawniających do wypełnienia powinna zawierać deklaracja, w której zostaną wpisane brakujące elementy - suma zobowiązania, data wystawienia i termin zapłaty. Jej istnienie może też ułatwić pracodawcy odparcie ewentualnych zarzutów, że weksel został uzupełniony niezgodnie z porozumieniem. W wyroku z 18 marca 1998 r. (I PKN 436/97, OSNP 1999/4/126) Sąd Najwyższy stwierdził, że abstrakcyjny charakter zobowiązania z weksla in blanco nie zwalnia sądu pracy z obowiązku ustalenia, czy i w jakim zakresie pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w powierzonym mieniu, a w konsekwencji czy wypełnienie weksla jest zgodne z deklaracją.
Ważne!
Zmiana lub ustanie umowy o pracę skutkuje uchyleniem odpowiedzialności dłużników wekslowych, w szczególności pracownika - wystawcy weksla in blanco i poręczycieli, chyba że z treści deklaracji wynika wyraźnie, iż zobowiązanie zabezpiecza roszczenia, jakie mogą wynikać ze zmienionej lub kolejnej umowy o pracę.
Wskazane uwagi odnoszą się również do poręczenia wekslowego (aval) - może się bowiem zdarzyć, że pracodawca nakaże podpisanie przedniej strony cudzego weksla. Trzeba pamiętać, że taki podpis to poręczenie złożone za głównego zobowiązanego (przy wekslu własnym za wystawcę), a zobowiązanie poręczyciela jest w zasadzie niezależne od istnienia głównego długu. W wypadku nieprawidłowości weksla może ono zostać uznane przez sąd za zwykłe poręczenie cywilnoprawne, co powoduje solidarną odpowiedzialność poręczyciela i dłużnika głównego.
Nakaz zapłaty
W wypadku odmowy zapłaty pracodawca może skorzystać z postępowania nakazowego, które jest szybkim i tanim sposobem dochodzenia należności. Charakteryzuje się uproszczonym badaniem sprawy, a ponadto powód płaci tylko 1/4 opłaty stosunkowej. Przy wekslu o wartości 12 000 zł pracodawca zapłaci tylko 150 zł, chyba że znajdzie zastosowanie postępowanie uproszczone. Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym, co oznacza, że nakaz jest wydawany bez obecności, a nawet wiedzy pozwanego pracownika. Co więcej, nakaz staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia - może zostać zaopatrzony w klauzulę wykonalności i skierowany do egzekucji przed uprawomocnieniem. W razie wniesienia zarzutów sąd może jednak wstrzymać wykonanie na wniosek pozwanego. Roszczenie wynikające z niedoboru w powierzonym mieniu może być rozdrobnione na postępowanie nakazowe i zwykłe, jeżeli wysokość niedoboru przekracza sumę wynikającą z zabezpieczenia wekslowego.
Przykład
Zatrudniony w magazynie pracownik podpisał weksel własny in blanco (wedle deklaracji górny pułap odpowiedzialności to 5000 zł). W wyniku kontroli stwierdzono jednak niedobór w wysokości 9000 zł. Pracodawca może więc wystąpić na drogę postępowania nakazowego (i to uproszczonego), a pozostałych 4000 zł dochodzić w zwykłym procesie (również uproszczonym).
Przedawnienie roszczenia
Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 291 § 1 k.p.). Jednakże roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, ulegają przedawnieniu z upływem roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia (art. 291 § 2 k.p.). Z kolei z art. 70 prawa wekslowego wynika podstawowy 3-letni termin przedawnienia. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 21 maja 1981 r. (IV PRN 6/81, OSNC 1981/11/225) roszczenie zakładu pracy z weksla gwarancyjnego o zapłatę oznaczonej w nim sumy pieniężnej, stanowiącej równowartość szkody powstałej w mieniu powierzonym pracownikowi do wyliczenia się lub do zwrotu, nie ulega przedawnieniu w okresie przewidzianym w art. 291 § 2 k.p., lecz w okresie przewidzianym w art. 70 prawa wekslowego. Mówiąc inaczej - pomimo przedawnienia roszczenia odszkodowawczego pracodawca w dalszym ciągu może odzyskać pieniądze na podstawie weksla.
Adam Malinowski
radca prawny