Umowa o pracę wygasa m.in. wskutek śmierci pracownika, śmierci pracodawcy, chyba że pracownik został przejęty przez nowego pracodawcę w trybie art. 231 kodeksu pracy oraz z upływem trzech miesięcy nieobecności pracownika z powody tymczasowego aresztowania. Inne przypadki, w których stosunek pracy wygasa, wskazane są w ustawach szczególnych (np. ustawie o szkolnictwie wyższym, Karcie Nauczyciela, prawie o ustroju sądów powszechnych) i dotyczą poszczególnych grup zawodowych.
W katalogu przyczyn, które powodują wygaśnięcie stosunku pracy, nie ma już porzucenia pracy przez pracownika. Jeżeli więc pracownik samowolnie uchyla się od pracy i nie usprawiedliwia swojej nieobecności, stosunek pracy trwa aż do momentu, w którym albo upłynie okres, na który umowa o pracę została zawarta, albo jedna ze stron złoży oświadczenie o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę.
Jeżeli stosunek pracy ustał w wyniku śmierci pracownika, prawa majątkowe wynikające z umowy o pracę przechodzą na małżonka oraz osoby, które są na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z FUS uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym pracowniku. Te prawa majątkowe (np. do zaległego wynagrodzenia, niewypłaconej odprawy) są dziedziczone zgodnie z ogólnymi zasadami prawa spadkowego dopiero, jeżeli brak jest uprawnionych wskazanych w przepisie kodeksu pracy. W razie śmierci pracodawcy pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a w przypadku gdy umowa była zawarta na czas określony, w wysokości wynagrodzenia za okres dwóch tygodni.
Jeżeli pracodawca naruszy przepisy dotyczące wygaśnięcia umowy o pracę, pracownik może odwołać się do sądu pracy. Przysługują mu takie same roszczenia jak pracownikowi, z którym rozwiązano umowę bez wypowiedzenia. Może on zatem żądać przywrócenia do pracy albo odszkodowania. Zarówno pracownik, jak i pracodawca mogą domagać się ustalenia przed sądem pracy, że stosunek pracy wygasł, jak również że trwa on nadal. Zgłaszając takie żądanie do sądu, powinni oni wskazać interes prawny, którym może być np. niedopuszczanie pracownika do świadczenia pracy.
BARTŁOMIEJ RACZKOWSKI
partner, Bartłomiej Raczkowski Kancelaria Prawa Pracy