Wszystkie osoby, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są m.in.: pracownikami, zleceniobiorcami, osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.
Przepisy ustawy nie uzależniają więc objęcia polskimi ubezpieczeniami od posiadanego obywatelstwa, miejsca zamieszkania, pobytu itp.
Istotny dla objęcia cudzoziemca polskim systemem ubezpieczenia społecznego jest:
• fakt zawarcia z polskim podmiotem stosunku pracy czy innej umowy rodzącej zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń społecznych oraz
• wykonywanie pracy w ramach tych umów na obszarze Polski.
Cudzoziemiec zatrudniony w Polsce nie będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym, w przypadku gdy obowiązek taki wyklucza umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną lub przepisy prawa wspólnotowego.
Ubezpieczeniom społecznym nie będą podlegać również cudzoziemcy:
• których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego,
• którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej (art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Miejsce wykonywania pracy
Zasadnicze znaczenie dla objęcia cudzoziemca polskim ubezpieczeniem społecznym ma miejsce wykonywania pracy. W przypadku gdy cudzoziemiec jest zatrudniony w Polsce, ale wykonuje swoją pracę poza granicami naszego kraju, nie będzie podlegał polskim przepisom o ubezpieczeniach społecznych. Określenie miejsca pracy takiego cudzoziemca poza granicami Polski, i faktyczne tam jej wykonywanie, świadczy o tym, że cudzoziemiec ten nie jest pracownikiem świadczącym pracę na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
WaŻne!
Kwestią decydującą o objęciu cudzoziemca polskimi ubezpieczeniami społecznymi jest miejsce wykonywania pracy.
Ponadto, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym nie podlegają cudzoziemcy, którzy są:
• uczniami gimnazjów,
• szkół ponadgimnazjalnych,
• szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat.
Należy podkreślić, że studenci w wieku do 26 lat nie podlegają wprawdzie ubezpieczeniom społecznemym z tytułu umowy zlecenia - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie - jednak nie dotyczy to studentów będących już pracownikami, z którymi ich własny pracodawca zawarł dodatkowo umowę zlecenia.
Ubezpieczenie zdrowotne
Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU nr 210, poz. 2135 ze zm., zwana dalej ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej) mówi, że ubezpieczonymi w Funduszu są:
• osoby posiadające obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, zamieszkujące na terytorium tych państw członkowskich,
• osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, przebywające na terytorium Polski na podstawie wizy pobytowej w celu wykonywania pracy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zgody na pobyt tolerowany (zgody na pobyt tolerowany udziela się w przypadku, gdy wydalenie cudzoziemca z kraju nie jest możliwe, pobyt tolerowany trwa rok) lub posiadające status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej albo korzystające z ochrony czasowej na jej terytorium,
• osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, legalnie zamieszkujące na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego UE lub EOG, jeżeli podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubezpieczają się dobrowolnie (art. 3 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej).
Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają natomiast osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które są m.in. pracownikami w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub osobami z nimi współpracującymi, osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
WaŻne!
Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego uważa się za spełniony dopiero po zgłoszeniu osoby podlegającej temu obowiązkowi do Funduszu oraz opłaceniu składki w terminie i na zasadach określonych w ustawie (art. 67 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej).
Zgłoszenie do ubezpieczenia
Pracodawca ma obowiązek zgłosić cudzoziemca pracownika do ubezpieczeń społecznych. Zgłoszenia dokonuje się w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia (art. 36 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W przypadku cudzoziemców w dokumentach związanych z ubezpieczeniami społecznymi należy podać serię i numer paszportu.
Obowiązek wyrejestrowania
Każda osoba, w stosunku do której wygasł tytuł do ubezpieczeń, powinna zostać z nich wyrejestrowana przez płatnika składek. Pracodawca powinien zatem wyrejestrować byłego pracownika w ciągu 7 dni od dnia wygaśnięcia stosunku pracy.
Dłuższy termin dotyczy jedynie członków służby zagranicznej pełniących obowiązki służbowe w placówce zagranicznej. W tym przypadku płatnik ma obowiązek wyrejestrować byłego pracownika w ciągu 30 dni od ustania tytułu do ubezpieczeń.
Płatnik przekazuje dokument wyrejestrowujący w formie, jaka obowiązuje go w stosunku do pozostałych formularzy ubezpieczeniowych, tj. w postaci dokumentu elektronicznego lub w formie papierowej.
Przykład
Czy cudzoziemiec mający podwójne obywatelstwo, w tym polskie, ale mieszkający w innym kraju, może rozpocząć w Polsce działalność gospodarczą? Gdzie powinien płacić składki i podatki?
Tak, cudzoziemiec ma prawo prowadzić w Polsce działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak inni obywatele.
Osoba, która legitymuje się polskim obywatelstwem, jest pełnoprawnym obywatelem naszego kraju. Tym samym może korzystać z wszelkich praw przysługujących innym obywatelom. Ciążą na niej również wszelkie obowiązki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej w Polsce.
Magdalena Kasprzak