Osoby prowadzące pozarolniczą działalność samodzielnie zgłaszają się do ubezpieczenia zdrowotnego (podobnie jak do ubezpieczenia społecznego). Zgłoszenie to dokonywane jest za pośrednictwem ZUS. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność dopiero po zgłoszeniu do tego ubezpieczenia uzyskuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Samo podleganie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu nie oznacza jeszcze, że taka osoba ma już prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Takie prawo przedsiębiorca uzyska dopiero po zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego. Dlatego bardzo istotną rolę w ustaleniu prawa do korzystania ze świadczeń przysługujących w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego ma fakt zgłoszenia danej osoby do tego ubezpieczenia.
Osoba podlegająca obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, czyli m.in. osoba prowadząca pozarolniczą działalność, ma obowiązek zgłosić do NFZ (za pośrednictwem ZUS) członków rodziny, którzy uzyskują po takim zgłoszeniu prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego.
Podstawa wymiaru składki
Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, które spełniają warunki do objęcia ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu - stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw z poprzedniego kwartału, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Oznacza to, że np. ww. przeciętne miesięczne wynagrodzenie z IV kwartału 2007 r. (tj. 75% tego wynagrodzenia) stanowi podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla wspomnianych osób w marcu, kwietniu i maju 2008 r. Tym samym np. w marcu 2008 r. składka na ubezpieczenie zdrowotne tych osób nie może być niższa niż 9% (tyle wynosi bowiem stawka procentowa tej składki) z 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw z IV kwartału 2007 r., włącznie z wypłatami z zysku, ogłoszonego przez Prezesa GUS.
Z uwagi na to, że podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne tych osób nie jest powiązana z właściwą dla nich podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, a także ze względu na fakt, że składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna - kwota najniższej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie jest zmniejszana proporcjonalnie do liczby dni podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu z tego tytułu w danym miesiącu.
Przykład
Pan X rozpoczął prowadzenie działalności pozarolniczej 11 września 2007 r. Mimo że objęcie ubezpieczeniem nastąpiło w trakcie miesiąca - X zobowiązany był do zapłacenia pełnej składki na ubezpieczenie zdrowotne należnej za wrzesień 2007 r. (a nie 2/3 składki). Natomiast składka na ubezpieczenie społeczne została zmniejszana proporcjonalnie do liczby dni podlegania przez X ubezpieczeniu społecznemu we wrześniu 2007 r.
Z tych samych powodów nie dochodzi do zmniejszenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne należnej od osoby prowadzącej pozarolniczą działalność w przypadku jej niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu spełnia warunki do przyznania zasiłku. Oznacza to, że składka na ubezpieczenie zdrowotne odprowadzana jest w pełnej wysokości także w sytuacji, gdy przez część miesiąca wspomniana osoba pobierała np. zasiłek chorobowy. Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest także należna, i to w pełniej wysokości, gdy osoba prowadząca działalność pozarolniczą pobiera zasiłek chorobowy przez cały miesiąc.
Przykład
Pan Y odprowadził składkę na ubezpieczenie zdrowotne za grudzień 2007 r. i styczeń 2008 r. w identycznej wysokości, mimo że przez 10 dni stycznia przebywał na zwolnieniu lekarskim i został mu z tego tytułu przyznany zasiłek chorobowy. Natomiast składka na ubezpieczenie społeczne uległa proporcjonalnemu zmniejszeniu, z uwagi na to, że Y przez część stycznia pobierał zasiłek chorobowy.
Przez brak powiązania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osoby prowadzącej pozarolniczą działalność z przychodem (bądź dochodem) tej osoby ustawodawca doprowadził do tego, że taką samą kwotowo składkę na ubezpieczenie zdrowotne odprowadza osoba prowadząca pozarolniczą działalność, której miesięczny przychód z tej działalności wynosi 1000 zł i mniej, jak też ta, która osiąga miesięcznie przychód w wysokości np. 15 000 zł i więcej.
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność może zadeklarować jako podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne kwotę wyższą niż 75% przeciętnego wynagrodzenia. Jednak przypadki deklarowania przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność wyższej niż minimalna kwoty podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne należą obecnie do rzadkości. Zgodnie z obowiązującą w powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym zasadą solidarności społecznej prawo do świadczeń w ramach ubezpieczenia zdrowotnego nie jest uzależnione od wysokości odprowadzanej składki na ubezpieczenie zdrowotne. Deklarowaniu wyższej podstawy nie sprzyja także brak możliwości odliczenia od podatku całości składki na ubezpieczenie zdrowotne. Można przecież odliczyć jedynie 7,75% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne (a składka jest odprowadzana w wysokości 9% podstawy jej wymiaru).
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność nie korzystają z możliwości obniżenia składki na ubezpieczenie zdrowotne do wysokości zaliczki na podatek dochodowy.
Zbieg tytułów
Jeżeli ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność uzyskuje przychody z więcej niż jednego rodzaju działalności - to składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca odrębnie od każdego rodzaju działalności.
Dlatego jeśli np. ubezpieczony prowadzi jednocześnie pozarolniczą działalność w formie spółki cywilnej i w formie spółki jawnej - to składkę na ubezpieczenie zdrowotne odprowadza zarówno z tytułu prowadzenia spółki cywilnej, jak i spółki jawnej. Z kolei, jeżeli dana osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, a jednocześnie jest także wspólnikiem spółki jawnej - to składkę na ubezpieczenie zdrowotne odprowadza z dwóch tytułów, tj. zarówno jako osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, jak i jako wspólnik spółki jawnej.
Należy także zaznaczyć, że jeśli ubezpieczony prowadzący działalność pozarolniczą uzyskuje przychody z więcej niż jednej spółki w ramach tego samego rodzaju działalności, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest odrębnie od każdej prowadzonej spółki. A zatem jeżeli ubezpieczony prowadzi działalność gospodarczą np. w formie dwóch spółek jawnych - to składkę odprowadza odrębnie od każdej prowadzonej spółki, czyli płaci składkę w podwójnej wysokości.
Andrzej Sidorko