Obowiązująca od 1 września 1999 r. ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przyznaje prawo do zasiłku opiekuńczego podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo. Ubezpieczeni dobrowolnie uzyskali prawo do zasiłku opiekuńczego dopiero od 16 marca 2007 r. w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2007 r.
Ograniczone uprawnienia
Trzeba zapamiętać, że osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie mają prawo do zasiłku opiekuńczego w zakresie ograniczonym w stosunku do ubezpieczonych obowiązkowo. Wymienieni otrzymają zasiłek opiekuńczy w przypadku osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat oraz innym chorym członkiem rodziny (w tym nad dzieckiem w wieku powyżej 14 lat). Ubezpieczeni dobrowolnie nie mają natomiast prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do ośmiu lat.
Za dzieci uważa się dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka, dzieci przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie. Natomiast członkowie rodziny to: małżonek, rodzice, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo, dzieci w wieku powyżej 14 lat. Warunkiem uzyskania prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad chorym członkiem rodziny jest fakt pozostawania ubezpieczonego z tym członkiem rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym przynajmniej w okresie sprawowania opieki.
Zasiłek od pierwszego dnia ubezpieczenia
Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje ubezpieczonemu bez okresu wyczekiwania, który stosuje się do zasiłku chorobowego i wynagrodzenia za czas choroby. Oznacza to, że zasiłek ten przysługuje od pierwszego dnia sprawowania opieki, bez względu na to jak długa trwa okres podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.
Prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem przysługuje na równi matce i ojcu dziecka. Zasiłek wypłaca się jednak tylko jednemu z rodziców, tj. temu, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres.
Okres wypłaty
Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy w związku z koniecznością osobistego sprawowania opieki, jednakże nie dłużej niż przez:
• 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem w wieku do 14 lat,
• 14 dni w roku kalendarzowym, gdy opieka sprawowana jest nad chorym dorosłym członkiem rodziny, w tym nad chorym dzieckiem powyżej 14 lat.
Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 60 dni dla wszystkich uprawnionych ubezpieczonych. Jeżeli na przykład w danym roku kalendarzowym:
• zostanie wykorzystany okres wypłaty zasiłku na chorym dzieckiem wynoszący 55 dni, to z tytułu opieki nad chorym członkiem rodziny zasiłek opiekuńczy przysługuje tylko za pięć dni,
• ubezpieczonemu - ojcu dziecka zostanie wypłacony zasiłek opiekuńczy za okres 60 dni, wówczas ubezpieczonej - matce dziecka zasiłek opiekuńczy nie przysługuje.
Brak prawa do zasiłku
Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym mogącego zapewnić opiekę nie uważa się jednak:
• osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
• osoby chorej,
• osoby, która ze względu na wiek jest niesprawna fizycznie lub psychicznie,
• osoby prowadzącej gospodarstwo rolne,
• osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
• pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie,
• osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki.
W przypadku sprawowania opieki nad chorym dzieckiem do lat dwóch ubezpieczony ma prawo do zasiłku opiekuńczego, nawet jeżeli są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym mogący zapewnić dziecku opiekę.
Wysokość świadczenia
Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. podstawy jego wymiaru. Zasiłek przysługuje za każdy dzień sprawowania opieki, nie wyłączając dni wolnych od pracy.
Podstawę wymiaru zasiłku za jeden dzień stanowi 1/30 część przychodu stanowiącego podstawę jego wymiaru. Do zasiłku opiekuńczego stosuje się zasady dotyczące obniżenia zasiłku o 25 proc. w przypadku nieterminowego złożenia zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego konieczność sprawowania opieki.
Dokumentowanie uprawnień
Podstawą wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do lat 14 oraz innym chorym członkiem rodziny (w tym nad dzieckiem w wieku ponad 14 lat) stanowi zaświadczenie lekarskie wystawione na druku ZUS ZLA. Występując o zasiłek opiekuńczy, ubezpieczony musi także wypełnić i złożyć płatnikowi zasiłku wniosek na druku ZUS Z-15.
UBEZPIECZENI DOBROWOLNIE
Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie to:
• osoby wykonujące pracę nakładczą,
• osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące,
• osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące,
• osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• duchowni.
PRZYKŁAD
OPIEKA NAD ZDROWYM DZIECKIEM
Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej na okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r., podlegająca dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, od 31 marca do 4 kwietnia 2008 r. sprawowała opiekę nad dzieckiem w wieku czterech lat z powodu nieprzewidzianego zamknięcia przedszkola, do którego dziecko uczęszczało. Ze względu na to, że zleceniobiorca podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, nie nabędzie prawa do zasiłku opiekuńczego za wymieniony wyżej okres, gdyż sprawowała w tym czasie opiekę nad zdrowym dzieckiem.
PRZYKŁAD
POZOSTAWANIE WE WSPÓLNYM GOSPODARSTWIE DOMOWYM
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, podlegająca dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, mieszkająca na stałe w Warszawie, od 7 do 14 marca 2008 r. sprawowała opiekę nad chorą matką mieszkającą w Opolu. Występując z roszczeniem o zasiłek opiekuńczy, złożyła oświadczenie, że w okresie sprawowania opieki pozostawała z chorą matką we wspólnym gospodarstwie domowym. W związku z tym że spełnione zostały także pozostałe warunki do przyznania prawa do zasiłku, ZUS dokonał wypłaty tego świadczenia.
PRZYKŁAD
GDY INNY CZŁONEK RODZINY NIE MOŻE ZAPEWNIĆ DZIECKU OPIEKI
Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia i podlegająca z tego tytułu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu sprawowała opiekę nad chorym dzieckiem w wieku sześciu lat od 3 do 7 marca 2008 r. Małżonek tej osoby jest pracownikiem zatrudnionym w systemie pracy zmianowej. W okresie sprawowania opieki przez zleceniobiorczynię jej mąż pracował w godzinach od 22.00 do 6.00. W takiej sytuacji przysługuje jej zasiłek opiekuńczy, ponieważ w okresie sprawowania przez nią opieki nad chorym dzieckiem małżonek odpoczywał po pracy na nocnej zmianie, a zatem nie można go uznać za członka rodziny mogącego zapewnić opiekę choremu dziecku.
ANETA MAJ
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 32 ust. 1 pkt 2 i 3, art. 32 ust. 2 i 3, art. 33, art. 34, art. 35, art. 53 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2007 r., sygn. akt P 45/06, Dz.U. z 2007 r. nr 47, poz. 318.